Re-Visiting the question: Are Rajopadhyayas Newars of Nepal ? - Juhee Gubhani, Ph.D., Canada

Thank you Mr. Bal Gopal Shrestha for providing this document to www.rajopadhyaya.blogspot.com 

On the History and the Present State of Vedic Tradition in Nepal- By Dr. Michael Witzel*

Thank you Mr. Bal Gopal Shrestha for providing this document to www.rajopadhyaya.blogspot.com 

MORE ON NEPALESE PARTICULARITY:RELIGION AND STATE

MORE ON NEPALESE PARTICULARITY:RELIGION AND STATE

Date: Mon, 25 Sep 1995 13:38:10 -0400 (EDT) From: mahesh maskey <mmaskey@acs.bu.edu> To: The Nepal Digest <Nepal@cs.niu.edu> 

In my last article "Some examples on Nepalese particularity in the field of religion" I have presented citations as body of evidence to argue for
        i) the existence of religious syncretism in Nepal, particularly
           kathmandu valley.
        
        ii) the process of development of such syncretism being more
            cooperative than conflictive, between the different religious
            streams in valley society.

I had expected counterarguments, supported too, by a body of evidence, either in the compilation of plausible arguments presented by other scholars or pertinent facts dug out by oneself.
Amulya does neither.

Mostly spending energy in side issues, amulya's arguments do not even question the existence of religious syncretism let alone refute it. He had an opportunity to prove how has P. R. Sharma misinterpreted or misrepresented Locke about Matsyendranath. But instead of providing us Locke's version, he takes a 'trust me' approach. I am afraid such approach hardly has any merit in polemics, especially when one aspires to make some really strong comments about a scholar's attitude or bias as Amulya does to Dr. Sharma.

With some interspersed pointed observations, what we mostly have in his response is the statements of his likes and dislikes, acceptance and rejections, mainly centering around how that religious syncretism might have been carried out. These, however do not help much to confront an established scholarship. Those who want to challenge the authorities like Dhanavajra Vajracharya, it is prudent to remember his precedence at least. Dhanavajra was an iconoclast because he had the tenacity and perseverance to dig out and present facts. We owe him tremendously for our knowledge of Ancient Nepal. When he dig into the past and come out with "Licchavi Kal ka Avilekh" or spent his life's important years in reading the difficult text of "Gopala rajavamsavali", was he committing the folly of looking into those useless ancient times (like the anthropologist booed by Amulya's Shangrila scare!), or was he burdened by the overriding necessity of inventing a "Hindu" version of chronicles? When Amulya suggests that past may be irrelevant (eg. "rupture" in the historical link,
'why go to those periods?, etc) he appears to have forgotten that the central issue in my article was cultural and religious assimilation the examples of which had taken shape in a certain period of history in the past and which are still very much observed in the present. In situation like this understanding of past very often becomes a precondition for understanding of present in all its complexities.

Interestingly, he uses two contradictory line of argument to dissuade readers from looking into the past. First arguing against the possibility that past might be of some help to understand present, he brings in the possibility of "rupture in the historical link" and second; he argues that those who look into the past they do so inspired by Shangrila myth as if such efforts are already biased and designed to present a picture of peaceful and conflictless society in no way relevant to present. (by the way it seems out of place to apply Shangrila myth in the context of religious syncretism, Mahabharat and Hindu motif. Shangrila myth, popularized by the book and the movie 'Lost Horizon' in 1937 is based upon the story of a certain British citizen Conway who happens to see a society near Himalyan borders of Tibet organized in the BUDDHIST way of life, kindness, moderation and middle path. There is no time freeze in Shangrila, they accept very well modern technology and are aware of what is going on in outside world. The only thing that may be assigned to "time freeze" is the delayed effect of time in their ageing process because of there peaceful way of living and lack of stress. There is no religious syncretism nor is there any "sectarian" issue involved for the state in the field of religion. It would have been better if Amulya has chosen some other metaphor to describe his argument. And there is no "Shangrila" either in Mahabharat era as presented by epic Mahabharat. The later highlight the fued, conspiracy and war between the ruling elites and which like Homer's Greek epics conveys whole lot of philosophical and social implication of society of a particular time period in which it was written and /or compiled. There is no reason why an anthropologist should not look into Mahabharat or Rigveda in his/her effort to understand the time period these texts describe. Serious researcher do not dismiss these texts by calling them 'esoteric'. It is a different question how efficiently they untangle plausible evidences from fiction and superstitions. Homer's work has been considered as a reliable account of early Greek history and civilization. And Western Historians are not so unthoughtful about the oriental epics as well. J. M. Roberts, writer of monumental book " History of the World" (1993) writes: "Rigveda is one of the most important source for the history not only of Indian religion but also of Aryan society...it is like Homer, the eventual written form of a body of oral tradition but quite different in being much more certain". Study of those period may provide us a very important insights in the evolution of human society. Mistake should not be made by knee-jerk assumptions that such efforts are an escape from the realities of present.).
                                     ------
"Hinduism", "Brahminism" seems to be the recurring themes in Amulya's writings and target of attack as well. He consider religious syncretism "as the category whose express purpose is to legitimize Hindu philosophy and the religious and social mores of casteism" and describes my argument's standing as confined to the perspective of "Brahminised Hindu nepali" And, what is more, he has the audacity to present my reference in earlier texts to NAGARJUN, the outstanding proponent of MAHAYAN BUDDHISM, as an evidence of this "brahminized Hindu nepali " position!!

Since Hinduism is going to be the frequently discussed topic, I want to make it clear what I am referring to by this word. "Hinduism" as an instrument of oppressive rulers and state power is mainly "Manusmriti" and "Puranas" - the ritualistic aspect of Hinduism. Hindu rulers have ruled by the laws codified by Manu, and the force of Hindu tradition also draws inspiration from Manusmriti and Puranas. The content of these laws have ofcourse evolved in a long historical period before Manu. The latter can only be acknowledged for systematizing and upholding it as the practical basis of Hindu society. A whole institution of priesthood guarding the rituals based on superstition and fear of gullibles had continually reinforced the subjugation of human populace in such Hindu rule. The reference to Hinduism in my last articles represented this aspect of Hinduism and my criticism to "Hinduism" in future will be directed by this understanding. It is difficult to draw a clear line of demarcation between Hinduism's abstract philosophical endeavors and its dogma of ritualistic priesthood. However a summary dismissal of Hinduism or attempt to reduce Hinduism to only Manusmriti and not to see its philosophical and /or scientific contribution would be a mistake. An analogy of this mistake is to reduce Buddhism to the oppressive system of Lama rule in Tibet, a system based on brutal oppression of serfs and slaves for centuries. I think Kanshiram - the charismatic leaders of Dalits in India, has wisely coined the word "Manuvad" to drive home his arguments. Assignment of "Poorba Janma ko Paap" is also not an exclusively Hindu phenomenon. Rebirth and Karma had found much eloquent expression in Buddhist faith especially in Tibetan lamaism. The whole cycle of Rebirth is based on "Poorba Janma ko Paap" or "Poorba Janma Ko Dharma".

Even at the risk of being labeled as an "apologist of Hinduism" I would caution and argue for a deeper study of the subject with those enthusiasts who aspire to dismiss Hinduism with a wave of hand. One reason for such caution is its understanding of the phenomena of Universe. Modern science has discovered that of all the ancient philosophy Hindus had approximated the present understanding of universe as eternal flux, a continuous process of creation and destruction, and their time calculation about universe also corresponds to the modern science of cosmology. There speculation matches with the quest of scientists about what happened before the begining of Universe ie. the Big Bang. And they also provide a plausible answer that there was never a begining or an end to universe. The theory of Oscillating Universe which considers universe having alternate phase of contraction and expansion and which considers Big Bang rather an end point of contraction phase is quite at home with the reasoning or belief of ancient hindu concept about Universe.(ref. Carl Sagan -COSMOS series(10) "the edge of forever"). Another contribution worth mentioning is Zero and decimal system to the science of mathematics.

I have often noticed Amulya's different articles treating Newars sort of dominated castes, juxtaposing them to bahun chhetri. I myself have used the term newar indiscriminately. But now, our discussion has reached to a point where we have to blast this erroneous view of Newars as caste. There are very high class Brahmins in Newars (Karmacharya as Hindu temple priest, Vajracharya as Buddhist priest) there place being second only to Rajopadhyaya Brahmins in social hierarchy set by Jayastithiraj Malla. And there are "uncleans" and perhaps "untouchable" too in Newars - the "Chyames" and the "Podes" among others. Analogous to Bahun chhetri group is the "Chhathare" in Newars. Newar is not a single caste, nor it is the "Vaishyan" Varna of Hindu varnashram into which the non newar Hindus tried to squeeze newars. The social distance within newars are much too obvious. Newar is a MULTICASTE community.

And it is not only that. It is multi tribal or "ethnic"( if we can call them ethnic) and multi racial community. It has both streams of Aryan and Tibeto burmese race and intermixing. Kirantas, Gopalas, Abhira Guptas, Vrjis, Licchavis, Thakuri Varmans, Koliyas, Shakyas all have contributed to the making of Newars.

And it is perhaps among the few example of its kind where a community, apparently so "homogenous" due to its language and culture that it is mistaken for a caste, has been able to contain two major streams of conflicting religion within itself almost half belonging to each religion. It is not difficult to see that the examples of religious syncretism is very often a phenomenon maturing within this community. If there is something called Newari Culture then it must have been historically developed by some process that not only assimilated different racial and trible decent but also converged the two religion; and what is more, held them together!

This why Amulya, even to understand how Newars came into being it is important for us to look back into the history and understand what great forces and developments materialized this cultural and religion assimilations. The cultural assimilation that gave rise to Newars and the process that led to religious syncretism can only be understood by examining the the past. There is no escape from this. And there is no "rupture". Our cultural past extends right into the marrow of the present. The question is how was this accomplished.

Was it, as I like to believe, more cooperative in nature, or was it more oppressive in nature as you like to believe. By cooperation, I am not idolizing feudal state or feudal culture. This is not to minimize class contradiction. The very fact that castes existed within Newars are indicative of intensive class conflict and social order based on them. This is also not the denial of a oppressed and oppressive culture in the general terms of "Nepali culture" or
" Newari Culture". On the contrary, the only plausible explanation I find for this cementing factor between different vertical streams of religion and tribes is the consolidatiion of class solidarity on both sides of class struggle which I had already explained in the last article. What I mean by cooperation is that the process that gave rise to the modules of religious syncretism seems to be more cooperative then conflictive between the religions at that particular time period. And it seems to have bloomed in those periods when state consciously tried to take a non sectarian approach to religion or kept an equidistance and paid almost equal respect to each or tried to resolve conflict by syncretic approach or at least did not resort to overt oppression of other religion. This act of state may be more of a COMPULSION than CHOICE. This practice was later lost or over taken by the overriding interest of the state and its allied religion. If this view is correct then the logical conclusion for Nepal could be that the state patronage to any one religion at the cost of other is a hindrance to the process of cultural and religious assimilation. This lesson coincides with the aspiration of the modern age with all the logic of history and rational thinking. May be it is time that we peacefully drop the feather of "Hindu Kingdom" from the hat Nepal is wearing. In the age of enlightment, in 18th century, the authority of church was challenged and was separated from state in Europe. At the threshold of 21st century, I think we nepalese have enough reason to severe the bonds of state and religion and end the status of a "state religion". I am inclined to believe that our ancient past is a sympathizer if not a staunch supporter for this move.

But Amulya does not agree with this construct of past , he calls it a fictitious "Hindu social construct". Hence the question remains and needs a patient exploration. The responsibility of our differing position is to bring the facts however inadequate, to substantiate our arguments in the hope that thought interaction may lead to a better and more plausible social construct. But we must look into the past. Confinement to a certain period in present can not explain something that has already occured in the past. The logic of such inquiry , as explained before, is to make present more understandable. If a new born baby dies of tetanus, the cause is the infection with tetanus organism but the condition for facilitating such infection very often lies in the maternal state of immunization - whether the protective antibodies were passed from mother into the body of baby or not. This knowledge is crucial in control program of tetanus. Effective immunization of mothers has drastically cut down the morbidity and mortality of newborns by tetanus even before substantial change in the environment could be made. To look for our strength is the search of that social immunity. One of the complexities of Present is that this social immunity has been depleted considerably.
A few words on "rupture" and "Progressivism" before the presentation of one more evidence in favor of my argument.

Until now I rejected the consideration of the possibility of any rupture in the continuity in the sense that Amulya uses the word - ie. no relation to past, collapse to zero base. This I did simply because such rupture does not exist. We are living in a time which is not only excavating lost civilizations and establishing its link with the mosaic that construct ascent of human race and society, we are living in the age of Cosmos, that links our earth to changes in the universe. Many of the roots of present human behaviour are sought in man's prehistory and their roots in turn, in the behaviour of apes. where is the rupture?

But yes there is a kind of rupture in development of every process. - A change from quantity to quality, a qualitative turn from the past, a revolutionary leap in the continuum of evolution, a jump from one species to another. We do have to take account of such rupture. They are an invariable component of the process of social evolution but which the

"evolutionists" usually do not want to see. But this qualitative turn or rupture is a product of the past and always has explanation rooted in the past. Water can be changed to vapor by applying heat, a qualitatively a new state of matter, and one may like to think it as rupture from the past of the state of liquid, but they are causally linked with the state of water and application of heat. There is no escape from this causal chain. Of course this cause effect process is not an absolutely predictable property as the deterministic or mechanistic thinkers like us to believe. On the contrary the complexity of nature, human body and society is quite unpredictable, but nevertheless, they only leads us to multiple causation and interaction, not to the abandonment of cause effect relationship.

This brings once again to the word "progressivism". I don't know which
"progressivism" Amulya links with to "evolutionism" and "social Darwinism". Is it a "modernist" or "post modernist" progressivism? If he is , however talking about marxist progressivism then he missed the point. Marxist progressivism is not a theory of social evolution. It is a theory of social revolution - an upward spiral of evolution interspersed with revolutionary leaps. It rejects any linear theory of history in a mechanistic deterministic sense which amulya ventures to assign to his understanding of "progressivism".

Now to the heart of matter. Amulya does not want to allow me to "wash away political patronage of Hinduism from religious syncretism category". But he has not presented any evidence of Hindu state patronage oppressive to Buddhism. When Dhanavajra Vajracharya notes "in earlier Licchavi period... it does not appear from available evidence that they had adopted an exclusive religious values of either Buddhism or Hinduism", Amulya should have been able to bring some evidence to counter such observation. He does not bring any. He only hints by the example of Svayambhu not being as successful as syncretic symbol as Pashupati Nath thus suggesting indirectly a hand of state favorable to Hindu and not to Buddhist for that outcome. Even if we assume that there were consistent state patronage to Hinduism throughout the period in question, he has not produced any evidence of force being used for that. If such syncretism has been achieved by persuasion and not by force then we have a non oppressive image of Hinduism which runs contrary to Amulya's belief. Since he has mentioned Svayambhu, I think it is useful for the discussion to produce a brief account of relationship between state and Buddhism in Ancient Nepal.

It is not that Buddhist never had state patronage. The 13th king of Licchavi Dynasty King Vrsdeva ( King Mandeva was sixteenth) was follower of Buddhism. In his time Svayambhu and Dhando Chaitya were build. In India Buddhism had state patronage during the reign of King Ashoka, (3rd century BC). It had that privilege during the reign of Kushanas in 1st and 2nd century AD also. The last Kushana king, Kaniska, had tried to organize the great congress of Buddhist in his effort to bring diverging sects of HINAYAN and MAHAYAN Buddhism together. At that time Nepal is also said to be under their influence as many coins of Kushana period has been found both in Kathmandu Valley and Kapilavastu. Buddhism flourished in Kathamandu valley till the domination of Kushanas before the Licchavi take over. Hence there is a kind of ups and down in state affinity to a particular religion. There are even evidences of adopting Buddhism as second religion by Hindu kings after Vrsdeva. But while there are indications that hostilities were against Buddhism in different periods of history in Nepal, there is not much evidence of one religion oppressing another using its state power. Religious animosities of Hinduism towards Buddhism in India is quite evident. We know how catholic treated Prostestants in 16th century, Pope John Paul recently apologized publicly for that. I hope amulya will try to find such examples to make his point. I have given examples of Shankaracharya's visit in previous article. I present a quote to encourage for that search so that we have a balance opinion of our history.

" In the religious field of Nepal's history, various ages witnessed struggles and hostilities in the name of Buddhism. Some legends give the account of Bloodshed". (J.C.Regmi "Religion in Nepal").
But was that a state sponsored hostility or clash between followers of faiths we do not know. Despite the possibility of conflict and hostilities, cultural assimilation and religious syncretism exemplified by the socio-historical formation of community of newars and Newari culture is remarkable. I would be greatly surprised if some body tells me that such great outcome was accomplished without conflict. I anticipate the role of conflict not only during the reign of a particular power but also during the change of power from one religious affinity to another. However, it is also clear that conflict alone can not achieve such a level of cultural and religious synthesis. My intent was to show that despite the conflict, the cooperation in the field of religion in Nepal stands out esp. compared to India.
To this end, I want to present an interesting inscription found in pillar of Garuda at Satyanarayansthan, Handigaon consecrated by Anupuram Gupta whose son the powerful courtier Bhaumgupta had captured power from the reigning kings of Licchavis around 515 AD ( about 10yrs after the death of Mandeva). In this inscription great praise have been showered on the Vedic tradition and philosophy and 'atheist' Buddhists are condemned explicitly. this inscription is also taken as an indication of powerful groups of Abhira Gupta's attitude toward Licchavis rulers. "Anupuram, By eulogizing the Vedic tradition in his Vaisnava inscription and by condemning the 'atheist' Buddhists, had openly condemned the Licchavi kings for granting protection to 'atheist' Buddhists. The fact that he had overlooked the reigning king of that time without mentioning his name in the inscription is also glaring illustration of the same." (Dr. Regmi, ibid).

The defiance of Anupuram Gupta, I believe, is one reliable pointer for understanding how the state under early Licchavi period, might have behaved towards the Buddhists.

mahesh maskey 23 sept. 1995

Source: http://www.thenepaldigest.org/archive/the-nepal-digest-september-26-1995.html

CULTURAL TRADITION OF PROCESSION (ŚRĪ NṚSIṀHA YĀTRĀ)

Source : http://members.worldebooklibrary.org/article/whebn0000100128/narasimha

CULTURAL TRADITION OF PROCESSION (ŚRĪ NṚSIṀHA YĀTRĀ)

In Rājopadhyāya Brahmins of Nepal, there is a tradition of celebrating the procession ceremony of the deity Narasiṁha avatar, in Lalitpur district of the Kathmandu Valley in Nepal. The Lunar fifth day of the waning phase of the moon, in the holy Soli-lunar Śrāvaṇa month i.e. on Śrāvaṇa Kṛṣṇa Pañcamī of the Hindu Lunar Calendar is marked as auspicious day for the religious procession, Nṛsiṁha Yātrā. This tradition of the holy procession has been held for more than a hundred years. This is one of the typical traditions of the Rājopadhyāya Bramhins, the Hindu Bramhans of the locality.[22]

In this Nṛsiṁha Yātrā, each year one male member of the Rājopadhyāya bramhins are registered when a brahmāṇa[23] lad is eligible to be called as a Bramhan.[24]

Rajopadhyaya in News: वैदिक प्रतिष्ठानमा नयाँ नेतृत्व

वैदिक प्रतिष्ठानमा नयाँ नेतृत्व

नेपाल समाचारपत्र
काठमाडौँ

वैदिक प्रतिष्ठानको पाँचौँ महाधिवेशन तथा एक्काइसौं वार्षिकोत्सव शनिबार राजधानीमा सम्पन्न भयो। प्रमुख अभ्यागत प्राचार्य डा. चिन्तामणि योगीबाट उद्घाटन गरिएको कार्यक्रमको सभापतित्व वैदिक प्रतिष्ठानका उपाध्यक्ष महेश्वर जुजुले गर्नुका साथै कार्यकारिणी सदस्य मृगेन्द्रराज सुवेदीबाट स्वागत मन्तव्य राखिएको थियो।

प्रतिष्ठानका महासचिव राजेन्द्रधर राजोपाध्यायबाट संस्थाको प्रगति प्रतिवेदन प्रस्तुत भएको थियो। अभ्यागतहरू प्रा. मङ्लदास प्रधानाङ् र राजोपाध्याय समाजका अध्यक्ष वदनज्वालानन्द राजोपाध्यायबाट शुभकामना मन्तव्य राखिएको थियो।

प्रमुख अभ्यागत योगीबाट स्व. मीराबाबा पुरस्कारस्वरूप प्रमाण–पत्र एवम् नगद पुरस्कार २०६९ का लागि अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटको जगत्मा कीर्तिमान राख्न सफल महिला खेलाडी तथा प्रशिक्षक भई योगदान पुर्याउने नीरा राजोपाध्याय, २०७० को लागि चुराबाट चित्रकला जगत्मा राष्ट्रिय स्तरको महिला प्रतिभाशाली व्यक्तित्व कल्याणी राजोपाध्याय, २०७१ का लागि कर्मकाण्डी विधिहरू आफ्नै हस्तलिपिबाट लेखी कर्मकाण्डी ब्राम्हणहरूलाई सहयोग गर्न योगदान दिनुहुने हेरम्बानन्द शर्मा र २०७२ का लागि दुईजना त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट वाणिज्यशास्त्रसम्बन्धी विद्यावारिधि हासिल गर्ने डा. प्रदीपहरि राजोपाध्याय र काठमाडौं विश्वविद्यालयबाट गणित विषयमा विद्यावारिधि हासिल गर्ने डा. उमेश राजोपाध्यायलाई प्रदान गरियो। प्रतिष्ठानका उपाध्यक्ष महेश्वर जुजुबाट प्रमुख अभ्यागत, अभ्यागतहरू र प्रतिष्ठानका कार्यकारिणी सदस्यहरूलाई सम्झनाको चिनो प्रदान गर्नुभएको थियो। वन्दना राजोपाध्याले सञ्चालन गर्नुभएको उक्त कार्यक्रममा धन्यवाद ज्ञापन महासचिव राजेन्द्रधर राजोपाध्यायले गर्नुभएको थियो।

उक्त कार्यक्रमको वन्द सत्रबाट वैदिक प्रतिष्ठानमा नयाँ नेतृत्वको कार्यकारिणी समितिको सर्वसम्मत निर्वाचन भएको थियो। प्रतिष्ठानको निर्वाचन आयोगका प्रमुख निर्वाचन आयुक्त रवीनकाजी शर्माले अध्यक्षमा नव्यन्याचार्य उपेन्द्रभक्त सुवेदी ‘गोविन्द’, उपाध्यक्षमा गजेन्द्रचरण शर्मा, महासचिवमा राजेन्द्रधर राजोपाध्याय, कोषाध्यक्षमा शान्ति शर्मा, सचिवमा विष्णुधर राजोपाध्याय, सहकोषाध्यक्षमा श्रीश शर्मा र कार्यकारिणी सदस्यहरूमा महेश्वर जुजु, ध्रुबज्वालानन्द राजोपाध्याय ‘शुक्ल’, सञ्जय शर्मा, शरद राजोपाध्याय र सरला शर्मा सर्वसम्मत निर्वाचित हुनुभएको घोषणा गर्नुभयो। प्रतिष्ठानको विधानअनुरूप अध्यक्षबाट दुईजना कार्यकारिणी समितिमा सरोज राजोपाध्याय र रविन्द्रधर शर्मालाई मनोनयन गर्नुभयो। प्रमुख निर्वाचन आयुक्तबाट अध्यक्षलाई र अध्यक्षबाट कार्यकारिणीका सम्पूर्ण सदस्यहरूलाई पद तथा गोपनीयताको शपथ पनि गराइयो।

Published Date: June 19, 2016

Source: http://www.newsofnepal.com/?p=105814

Rajopadhyaya in News: बैदिक प्रतिष्ठानको वार्षिकोत्सव...

Rajopadhyaya in New : THT’s Mahesh Acharya elected NSJF President

THT’s Mahesh Acharya elected NSJF President

Published: May 07, 2016 9:05 pm On: Sports

THT ONLINE

KATHMANDU: The Himalayan Times Sports Editor Mahesh Acharya has been unanimously elected the President of Nepal Sports Journalists Forum.

The 12th annual general meeting of the organisation of Nepali sports journalists elected Acharya to the post.

He would lead the organisation for next three years.

The AGM also elected Nepal Television’s Durga Nath Subedi ‘Devendra’ as the First Vice-Chairman. Likewise,  Shreelochan Rajopadhyaya of Naya Patrika and Sanjeev Silpakar of Nepal Television were elected the Vice-Presidents.

Prakash Timilsina of Nagarik, Raju Ghising of Kantipur and Prajwal Oli of Republica were elected General Secretary, Secretary and Treasurer respectively.

The AGM elected Govinda Regmi, Kamal Khatri, Adarsha Dhakal and Anjan Khadka to the positions of member.

Except Rajopadhyaya and Silpakar, all were elected unanimously.

Source: 

https://thehimalayantimes.com/sports/thts-mahesh-acharya-elected-nsjf-president/

Rajopadhyaya in News : अस्तित्वको सङ्कटमा मल्लकालीन साँखुको माधवनारायण मन्दिर

अस्तित्वको सङ्कटमा मल्लकालीन साँखुको माधवनारायण मन्दिर

शङ्खरापुर (काठमाडौँ), १७ असार, काठमाडौँको पूर्वोत्तरमा अवस्थित ऐतिहासिक, सांस्कृतिक तथा धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण साँखुको मल्लकालीन माधवनारायण मन्दिर भूकम्पले पूर्णरुपमा क्षतिग्रस्त भएको छ । साँखु र सालीनदीको पर्यायवाचीका रुपमा माधवनारायण मन्दिरलाई लिइँदै आएको छ । यही मन्दिरका कारण माघमा साँखु सालीनदीमा मेला लाग्दछ । शङ्खरापुर नगरपालिका–११ मा रहेको माधवनारायणका दुई गर्भगृहको अस्तित्व सङ्कटमा परेपछि अहिले मूर्तिलाई भाडामा लिएको  घरमा लगी राखिएको छ । माधवनारायण मन्दिरको यो अवस्था भएपछि यस वर्षदेखि माघ मेला पनि सङ्कटमा पर्ने देखिएको हो ।

मल्लकालमा निर्माण भएको यो मन्दिरकै नामबाट साँखुमा पौष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमासम्म एक महिना माधवनारायण मेला लाग्ने गर्दछ । अरनिको राजमार्ग खुल्नुअघि काठमाडौँबाट तिब्बत जोड्ने सहरका रुपमा रहेको साँखु व्यापारिक केन्द्रका रुपमा प्रसिद्ध थियो । त्यस समयमा साँखु, नाङलभारे, बाहुनेपाटी, मेलम्ची, नवलपुर, जलबिरे, बाह्रविसे, तातोपानी हुँदै खासामा व्यापारका लागि आवताजावत हुने गरेको स्थानीय व्यापारी राजेश्वर श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।

तीन हजार ३१५ वर्ष पुरानो साँखुको बस्तीको निर्माण योजनाबद्ध र सुव्यवस्थितरुपमा गरिएको थियो । सुव्यवस्थितरुपमा निर्माण गरिएको प्राचीन सहर भएकाले आधुनिक इन्जिनियरिङका विद्यार्थी पनि यो सहरको अध्ययनमा आउने गरेको स्थानीय लावण्य सन्देश साप्ताहिकका सम्पादक पवनलाल श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ । “सबैजसो इन्जिनियरिङ क्याम्पसका विद्यार्थी प्राचीन समयमै व्यवस्थितरुपमा बनेको सहर भनी अध्ययनका लागि यहाँ आउने गर्छन्, प्रायः नेपाल इन्जिनियरिङ कलेज भक्तपुरका विद्यार्थी यो सहरको अध्ययनका लागि आउने गरेका छन्” – उहाँले भन्नुभयो ।

विसं १९९० को भूकम्पमा साँखुमा धेरै क्षति भएको थिएन । पाँच–छवटा घर भत्किए पनि मानवीय क्षति नभएको बुबाआमाबाट सुनेको पूर्वअध्यक्ष श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ । अधिकांश मल्लकालीन बनोट रहेको साँखुमा माधवनारायणको नित्य र नैमित्तिक पूजा सञ्चालनका लागि पाटनको मङ्गलबजारबाट राजोपाध्याय थरका पूजारी ल्याइएको थियो ।

यिनै राजोपाध्यायका सन्तति सुदन राजोपाध्यायले अहिले माधवनारायणको पूजा चलाउँदै आउनुभएको छ । माघ शुक्ल पूर्णिमादेखि पौष शुक्ल पूर्णिमासम्म ११ महिना माधवनारायणलाई राखिने गर्भगृह भूकम्पले पूर्ण क्षति भई माधवनारायणलाई भाडाको घरमा राखिए पनि ऐतिहासिक गर्भगृह नाश हुने अवस्थामा रहेको पुजारी राजोपाध्याय बताउनुहुन्छ ।

पौष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमासम्म एक महिना सालीनदीस्थित माधवनारायण मन्दिरमा राखिए पनि ११ महिना गुप्तरुपमा माधवनारायण राखिने स्थल भूकम्पले भत्किएर ध्वस्त भएको हो । “ऐतिहासिक कलाकृति बलम्पू (ब्रह्मपुर, बैकुण्ठपुर) मा क्षति भएको छ, पुरातात्विक, धार्मिक र सांस्कृतिकरुपमा महत्वपूर्ण सहरलाई पहिलेकै अवस्थामा पुनःनिर्माण गरिनुपछर्,” साँखुको सांस्कृतिक सम्पदाका विषयमा गहिरो अध्ययन गर्नुभएकी अधिवक्ता अमिता श्रेष्ठले भन्नुभयो ।

ब्रह्मपुरको दक्षिणी भागको झ्यालमा तामामा सुनको जलप लगाइएको बहुमूल्य कलाकृति छ । दक्षिणबाट उत्तर फर्किएको यो कलाकृति जोगाउने समस्या थपिएको पुजारी राजोपाध्याय बताउनुहुन्छ । ब्रह्मपुरमा रहेको दर्शन ढुङ्गाको मूर्तिमा कुँदिएको मल्लकालीन कलाकृतिको अस्तित्व पनि सङ्कटमा परेको छ । 

साँखु क्षेत्रका धार्मिक, सांस्कृतिक, पुरातात्विक र ऐतिहासिक दृष्टिले महत्वपूर्ण सम्पदाको अध्ययनमा खटिनुभएका पुरातत्व विभागका प्राविधिक सहायक भीष्म बाँस्कोटा माधवनारायण मन्दिर राख्ने पुरातात्विक महत्वको दुवै घर पूर्णरुपमा क्षति भएको बताउनुहुन्छ । “विसं ११६३ मा निर्माण भएको विष्णुका मूर्ति तीन प्रकारका रहेको अध्ययनबाट प्रमाणित भएको छ, उभिएको (स्थानक), बसेको (आसन) र सुतेको (शयन) अवस्थाका मूर्ति नेपालमा मात्र पाइन्छ, यी तीनै प्रकारका विष्णुका मूर्ति साँखुमा पाइएकाले यो सहर पुरातात्विक, धार्मिक र सांस्कृतिकरुपमा महत्वपूर्ण छ,” बाँस्कोटाले भन्नुभयो ।

आयुध (शङ्ख, चक्र, गदा र पद्म) लिएको नारायणको मूर्ति साँखुमा धेरै छन् । अझ यहाँको नारायणको मूर्तिमा नागको मालासमेत लगाएको भेटिएको छ । विश्वमै अन्यत्रका नारायणको मूर्तिमा नागको माला लगाएको नभेटिएको विभागका प्राविधिक सहायक बाँस्कोटा बताउनुहुन्छ । 

“नारायण मूर्तिको दुवै हात र गोडामा कली लगाएको, गलामा आभूषण र जनैका रुपमा समेत नाग नै लगाएको अलौकिक मूर्ति रहेका छन्,” पुजारी राजोपाध्यायले भन्नुभयो । तीनवटा टाउको भएको तक्षक नाग, ११ टाउके नाग र माघ मेलामा माधवनारायणलाई लगाइदिने पाँच टाउके वासुकी नागको मालासमेत लगाएका अद्भुत मूर्ति साँखुमा पाइन्छन् ।

भूकम्पले मन्दिरक्षेत्र भत्किएपछि पुरातत्व विभागको सक्रियतामा भग्नावशेष हटाउन खोज्दा ऐतिहासिक मन्दिरको एक रोपनी जग्गा २०२१ सालमा पुजारी खलक गिरजा राजोपाध्यायका नाममा दर्ता भएको रहस्य खुलेको छ । व्यक्तिका नाममा रहेको घर कसरी भत्काउनुहुन्छ भनी सटर भाडामा लिएर व्यापार गर्दै आएका व्यापारीले भनेपछि भत्किएको मन्दिरको भग्नावशेष हटाउने कार्य रोकिएको विभागले जनाएको छ । 

गिरजा राजोपाध्यायबाट अहिले यो नामसारी भई कपिजा राजोपाध्यायका नाममा आएको तथ्यसमेत वर्षौँपछि सार्वजनिक भएको पुजारी सुदन बताउनुहुन्छ । तीस वर्षदेखि पूजा गर्दै आउनुभएका पूजारी सुदनले भन्नुभयो – “हामी पूजाका लागि ल्याइएका हौँ, मन्दिरको जति जग्गा छ, सार्वजनिक हो, ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्व भएको देश विदेशमा प्रसिद्ध यो स्थलको संरक्षण हुनुपर्छ, कसैले गैरकानुनी ढङ्गले आफ्नो नाममा दर्ता गरेको भए छानबिन गरी कारबाही गरिनुपर्छ ।” रासस

source: http://aajakokhabar.com.np/np/newsDetails.php?nid=15811

विस्थापनको संघारमा नेवार समुदाय र संकटमा पशुपति क्षेत्रको धर्म संस्कृति

विस्थापनको संघारमा नेवार समुदाय र संकटमा पशुपति क्षेत्रको धर्म संस्कृति

विहिवार २७ जेष्ठ, २०७३   |   समाज तथा संस्किृति-

मीरा राजभण्डारी अमात्य

काठमाडौ, नेपाल

 

33

 

0

 

0

Google +

 

0

 

0

जय वागेश्वरी दथु टोलका गोविन्द डंगोलाई  रातमा निद्रा र दिनमा  भोक हराएको धेरै वर्ष भयो । जम्माजम्मी दुई आनामा बनेको पुरानो परम्परागत नेवारी वास्तुकलामा निर्मित उनको पुरानो सानो घर नै उनको १० जना परिवारको टाउको लुकाउने एक मात्र मेसो हो । पुर्वजहरुले अंशको रुपमा दिएर गएको यस थात थलोमा उनी आफु समेत १४ पुस्ताले जिवन वेसाएको उनका बाज्ये बराजुले भन्ने गरेको संझना छ उनलाई । विगतमा आफु सानै छंदा सो घरको वरी परी थुप्रै जग्गा भएको तर पछि दाजु भाईहरुको अंसबन्डा पश्चात भने सानो घरमा सिमित हुनु परेको पिडा छ उनी संग । त्यसमाथि विगतमा पशुपति मन्दीर परीसरमा रहेको लगन लाछी र भकुन्टोलको प्राचिन आवाश क्षेत्रलाई पशुपति क्षेत्र विकास कोषले पशुपति क्षेत्रको अवधरणात्मक गुरु योजनाको रुप रेखा २०५३ मातहत कन्सोन्यान्त क्षेत्र को भुवनेश्वरी उपक्षेत्र मा उल्लेख गरिए मुताविकका पाचा टोल, दथ ुटोलहरु मध्य भकुन्टोलको १ सय १९ घरलाई जवरजस्ति प्रहरी प्रशासन, डोजर र बल समेत प्रयोग गरी कोषले हटाए पछि उनी सहितका स्थानीय वासिन्दाको अन्यौल र  निरासाका दिनले निरन्तरता लिएको छ हाल पनि ।

आफनो वाल्यकाल का दौंतरी संग पाचा टोल र प्रत्येक टोल परिसर चहार्दै खेलेका ती दिनहरु, अनि जात्रा पर्वमा रमाएका रहर लाग्दा समयहरु संझदा अहिले उनलाई दिक्क लाग्छ, “परापुर्व काल देखि आफनो धर्म संस्कृति परम्परालाई धान्र्दैै उमेरले  ५० लागिदा खोई कहां बाट यो विकास कोष आई पुग्यो कुन्नी, हामी नेवारहरु ले शदियौं देखि यो क्षेत्रको संस्कृति परम्परा धान्दै आयौं, अहिले हाम्रो संस्कार र धर्ममा समेत असर परी सक्यो, हाम्रो गुठी, भजन जात्रा पर्व मा हाम्रो सहभागिता नभए कसले निरन्तरता देला? उनी प्रश्न गर्छन् । लाग्छ उनलाई आफनो वास गुम्ने चिन्ताले जति पिरोलेको छ त्यसको कयौं गुणा आफनो धर्म संस्कृति गुम्ने चिन्ता छ उनलाई ।  डंगोल एक मात्र पात्र होईनन् जसलाई पशुपति विकास क्षेत्र कोषको गुरु योजनाले चिन्तामा पारेको होस, भकुन्टोल का १ सय उन्नाईस घरका विस्थापित समुदाय तथा  वडा नं ८ गोलका २ हजार १ सय घर धुरीको का जनता आम चिन्ताको विषय हो यो । तर यस विषयमा राज्य सरकार तथा पशुपति विकास कोष यस विषयमा गम्भीर देखिदैन । तर बुझनै पर्ने बास्तिविकता के हो भने यस विषयमा समयमै सचेत नहुने हो भने यसले स्नथानीय वासीको को धर्म संस्कृति र परम्परामा प्रत्यक्ष असर त पर्छ नै, परम्परागत रुपमा प्रचनलमा रहेका पशुपति क्षेत्रको धर्म संस्कृतिमा समेत नकारात्मक असर पुग्ने पक्का छ । 

पशुपति क्षेत्र अन्र्तगत पर्ने देवपत्तन, गोल वा सुवर्ण पुर वस्तीमा प्राचीन सय देखि नौ मुल थरका नेवार, नौ ढोका, नौ गणेश लगायतका विशेषता रहेको वस्ती हो ।  यो प्राचिन वस्ती विगतमा उपत्यकाका निकै बलियो प्रशासनिक गढको रुपमा  रहेको इृतिहासविद हरुको भनाई छ ।

पशुपति क्षेत्र अन्र्तगत पर्ने देवपत्तन, गोल वा सुवर्ण पुर वस्तीमा प्राचीन सय देखि नौ मुल थरका नेवार, नौ ढोका, नौ गणेश लगायतका विशेषता रहेको वस्ती हो ।  यो प्राचिन वस्ती विगतमा उपत्यकाका निकै बलियो प्रशासनिक गढको रुपमा  रहेको इृतिहासविद हरुको भनाई छ । यस क्षेत्रको धार्मिक र सास्कृतिक मुल्य मान्यता नेपालका लागि मात्र नभई विश्वकै लागि मौलिक छन् । नेवारी संकृति, धर्म र परम्परामा आधारित यहांका जात्रा, पर्व र धार्मिक परम्पराको आफनै मौलिकतालाइृ  ऐतिहासिक घटनाक्रमले पनि असर नपारेको होईन । गोपाल वंशिय इतिहास बोकेको यो सांस्कृतिक र धार्मिक वस्तीमा हुने परम्परागत सांस्कृतिक पर्व र धर्म परम्परालाई कालान्तरमा केही थप र परिमार्जत गर्दै लैजाने परम्परा पनि रहि रह्यो । 

विगतमा नेवार समुदायका गुरु पुरोहित राजोपाध्याय (जुजु बाज्या ) हरुले नित्य पुजा अचर्ना गर्ने परम्परालाई दक्षिण भारतका ब्राह्मण पण्डितले मुल भट्टका रुपमा बाट निरन्तरता दिने प्रचलनमा परिमार्जित भएको स्थानीय बुढापाका हरु बताउंछन् ।  जसको पुष्टी अझै पनि राजोपाध्याय हरु पशुपति नाथका गुरु दक्षिणामुर्ति लगायतका मन्दीर हरुमा पुजारी रहे बाट हुन्छ । जे होस  आफनो प्रचलित परम्परा र आस्था मुताविक आफनो आराध्य देव पशुपति, जय वागेश्वरी, वत्सलेश्वरी भुवनेश्वरी लगायतका पुजा अर्चना  तथा जात्रा मेला पर्वमा भने आफनै मौलिक परम्परालाई निरन्रता दिने काम भने भई रह्यो । अझै पनि पशुपतिमा हिन्दु वैदिक तथा तान्त्रिक विधि बाट पुजा हुने परम्परालाई यथावत निरन्तरता दिई नै रहेको छ । 

हिन्दु, तान्त्रिक र बौद्ध धर्मको अद्धिवतिय धार्मिक सदभावनाको उदाहरण बनेको छ पशुपति नाथको मन्दिर क्षेत्र  र यसका धार्मिक तथा सांस्कृतिक पर्व । तर पशुपति क्षेत्र विकास कोषको स्थापना पश्चात जग्गा र धमाधम जग्गा अधिग्रहण गर्ने कार्यले मौलिक परम्परा तथा संस्कृतिमा अतिक्रमण हुदै गएकोमा स्थानिय वासिन्दाको लागि चिन्ताको विषय बनेको छ । कारण एका तर्फ यसको गुरु योजनाले हजारौं वर्ष देखि आदि भुमिका रुपमा वसोवास गर्दै आएका नौ मुल थरका आदिवासी जनजाति नेवारका वस्तीलाई विस्थापित गरेको छ भने अर्को तर्फ मौलिक परम्परा र संकृतिमा आधारित धार्मिक अनुस्थानमा समेत अतिक्रम भएकोे गुनासो स्थानिय वासीको छ । कारण कुनै पनि धर्म संस्कृति र परम्परालाई अनुसरण र निरन्तरता दिने काम ती क्षेत्रका स्थानिय वासिन्दाको तथा समुदाय विषेशको सहभागिता आवश्यक रहने अर्थमा ती समुदाय सो स्थानबाट विस्थापित भए पश्चात ती संस्कार तथा परम्पराको मौलिकपन र त्यसको निरन्तरता संकटमा पर्ने गर्दछ । यस अर्थमा राजोपाध्याय, राजभण्डारी (भण्डारी), वैद्य, कमार्चाय, मानन्धर, डंगोल, कपाली लगायतका नौ मुल थरका नेवारहरुले व्यवस्थापन गर्दै आएको पशुपति क्षेत्रको जात्रा पर्व धान्न्लाई हालका दिनमा हम्मे परेका प्रसस्तै उदाहरण हरु छन् ।

विगतमा भकुन्टोल, बनकाली तथा भुवनेश्वरीका आसपासका  डंगोल लगायतका नौ मुल थरका नेवारहरुका वस्तीलाई विस्थापित गरे पश्चात हाल त्यहां संचालन हुने देशोद्धार जात्रा वत्सलेश्वरी जात्रा, मचातिया जात्रा (त्रिशुल जात्रा) लगायतका जात्राहरुमा खट बोक्ने, धिमे बाजा बजाउने लगायतका कार्यमा सहभागि हरुको कमी हुदै गएको छ ।

विगतमा भकुन्टोल, बनकाली तथा भुवनेश्वरीका आसपासका  डंगोल लगायतका नौ मुल थरका नेवारहरुका वस्तीलाई विस्थापित गरे पश्चात हाल त्यहां संचालन हुने देशोद्धार जात्रा वत्सलेश्वरी जात्रा, मचातिया जात्रा (त्रिशुल जात्रा) लगायतका जात्राहरुमा खट बोक्ने, धिमे बाजा बजाउने लगायतका कार्यमा सहभागि हरुको कमी हुदै गएको छ । संभवत विकास कोषको ‘वि’४ क्षेत्रको पंत्तिमा परेका दथु टोल, पाचा टोल लगायतका वस्ती हरु पनि यदि हटाइएमा ती जात्रा पर्व लोप हुने पक्का छ । पशुपति क्षेत्रको जात्रा पर्वमा नौ मुल थरका नेवार समुदायका हरेकका जिम्मेजारी तथा कार्य भार पनि आआफनै खालको छ । पशुपति मन्दिर भित्र पुजा संचालन गर्ने, भट्टहरुलार्इृ सघाउने, चढाईएका सुन चांदी लगायतका बहुमुल्य सामानको संरक्षण गर्ने  पशुपतिको लागि महा भोग पकाउने, खट बोक्ने, पशुपति नाथको लागि जनै बनाउने, फूल प्रशाद व्यवस्था गर्ने, भोग चढाउन तरकारी को जोहो गर्ने, जात्रा पर्वमा बली चढाउने, पुजाका लागि आवश्यक ढकी बुन्ने लगायतका सवै कार्यमा नौ मुले नेवारका हरेक समुदायको समान सहभागिता रहन्छ । 

गोल वा देवपत्तन र पशुपति क्षेत्रको ऐतिहासिक पृष्ठभुमि र नौ मुल थरका नेवारको अवस्थिति 

पशुपति क्षेत्र भित्र पर्ने तथा काठमाडौ मुख्य शहर देखि उत्तर पुर्व ४८ किलोमिटरको दुरीमा अवस्थित गोल वा देवपत्तन –देउपाटन) एक प्राचिन वस्ती हो । नेपालका आदिवासी जनजाति समुदाय अन्तर्गत २७ नम्बरमा सुचिकृत नेवार समुदायका नौ मुलका थर हरुको वर्चस्व रहेको गोल वा देवतत्तन वस्तीको आफनै मौलिक परम्परा र धर्म स्ंकृति रहेको छ । विगतमा नौ मुले नेवारको आदि भुमि गोलमा कालान्तरमा स्थानीय जनताले जग्गा बेच विखन गरेका र पर्ति जग्गा माथि अतिक्रमण भएकै कारण कारण अन्य जातिको समेत बसाई बाक्ल्दिै गएको छ । यस वस्तीमा छिर्नका लागि तत्काल अवस्थामा नौ द्धार, वस्तीको सुरक्षार्थ नौ क्षेत्रपालकौ रुपमा नौ श्री गणेशको मन्दीर को स्थापना गरिएको छ । नौ प्राचिन द्धारको अवशेष मा हाल सिफल को सेतो ढोका, चावेल गणेश मन्दीरको उत्तर पश्चिमको ढोका (हाल परिर्वतित), पुर्व उत्तरमा गौरी घाट पुल नजीकको सेतो ढोका –हाल हटाईएको ) तथा हाल पर्यटन केन्द्र रहेको तील गंगा मा रहेको ढोका (हाल परिर्वतित)मा अवस्थित छ  । कुनै बेला कुल नौ प्रवेश द्धार रहेको गोलको मा हाल ४ ढोका बाहेक भेटिदैन । 

तात्कालीन नेपाल सरकार युवा खेलकुद तथा संस्कृति मन्त्रालयले विक्रम संवत २०५५ साल कार्तिक २३ गते राजपत्रमा प्रकासित गरेको सुचना मा पशुपति क्षेत्रको सिमाना अन्र्तगत पुर्वी सिमानमा गुह्यश्वरी मन्दिरको ९८४ फिट पुर्वतर्फ वागमती नदी को उत्तर किनारा देखि दक्षिण शिवपुरी बाबाको आक्षम वरपरको काठमाडौ महानगर पालिका को ८ नं वडाको कित्ता नं १ को पुरै जंगलको भित्री भाग पारी एयरर्पोटबाट तील गंगा चक्रपथ निक्लने कच्ची बाटो, पश्चिममा काठमाडौ महानगर पालिकाको वडा नं ७ लगायत, वडा नं ७ को भगवानस्थान हुंदै रातो पुल चक्रपथ गौशाला चोक निस्कने भाग सम्म, उत्तरमा काठमाडौ वडा नं ७ को लगायत का क्षेत्र दक्षिणमा रातो पुलबाट  गौशाला चोक तर्फ जाने काठमाडौ महानगर पालिका वडा नं ८ लगायतका क्षेत्र देखि गौशाला चोक देखि एयरर्पोट सम्म जाने कच्ची मोटरबाटो समेतको  क्षेत्रलाई किटानी गरिएको छ । 

जय बागेश्वरी मन्दीर देखि पश्चिम दक्षिणमा अवस्थित एक गोलो ढुंगा जुन यद्यपि पुजा गरिन्छ त्यसै ढुंगाको नाममा सो वस्तीको नाम रहन गएकोे दावी छ । यी क्षेत्र का वीच रहेको गोल मा आदिकालीन नौ मुल थरका नेवारहरुकोे थात थलोको रुपमा परिचित छ ।

यी क्षेत्र का वीच रहेको गोल मा आदिकालीन नौ मुल थरका नेवारहरुकोे थात थलोको रुपमा परिचित छ । यस प्राचीन वस्तीको नाम गोल कसरी रहन गयो भन्ने खोजकै विषय हुन सक्छ । तर स्थानीय वासिन्दाको तर्क अनुसार जय बागेश्वरी मन्दीर देखि पश्चिम दक्षिणमा अवस्थित एक गोलो ढुंगा जुन यद्यपि पुजा गरिन्छ त्यसै ढुंगाको नाममा सो वस्तीको नाम रहन गएकोे दावी छ । अर्को तर्फ लिक्ष्वीकालिन राज्य व्यबस्थामा वस्ती विशेषको नामलाई बुझाउन ग्वल शब्दको प्रयोग गरिन्थ्यो । तर लिच्क्षविकालीन अभिलेख हरुमा नै ग्वल शब्दको प्रयोग भए बाट यो शब्द लिच्क्षवीकालीन शासन व्यबस्था भन्दा पहिले नै प्रयोगमा आएको अनुमान गर्न सकिन्छ ।  नेवारी समुदायमा अद्यापि देवपत्तनलाइै गोल नै भन्ने प्रचलन रहेको छ ।

धार्मिक सदभावनाको अद्धितिय उदाहरण पशुपति क्षेत्र 

राजोपाध्याय, राजभण्डारी (भण्डारी), वैद्य, कर्माचार्य, विसेत, शाक्य, मानन्धर, कपाली, लगायत नौ मुल थरका नेवार हरुको व्यबस्थापनमा पशुपति नाथ लगायत यस क्षेत्रका सवै मन्दीरहरु मा नित्य पुजा तथा जात्रा पर्व संचालन हुंदै आएको छ । तात्कालीन वर्ण व्यबस्था अनुसार ब्राहमण, क्षेत्री, वैश्य र शुद्र जातिको संयोजन र सहकार्यमा पशुपति क्षेत्रको धार्मिक तथा सांस्कृतिक व्यबस्थापन लाई जातिय तथा धामीर्क सदभावको उत्तम नमुनाको रुपमा लिन सकिन्छ । जसमा राजोपाध्याय हरुले मुल भट्ट सहित भट्टहरु लाई दिक्षा दिने, राजभण्डारी हरुले भट्टहरुलाई पुजा का लागि सहयोग गर्ने, कर्माचार्यहरु ले उन्मत्त भैरव भुवनेश्वरी र गुह्यश्वरी लगायतका तान्त्रिक विधि बाट पुजिने मन्दीरको पुजा गर्ने, वैद्यहरु ले विरामी हेर्ने, घाट व्यबस्थापन गर्ने, मानन्धर हरुले बाला चतुर्दशीका दिन सदबीउ छर्ने, डंगोल हरुले जात्रा पर्वमा खट बोक्न, दाफा भजन गाउने, महा भोग, महास्नान लगायतका कार्यमा सघाउने, कपाली हरुले मन्दीर परिशरको सरसफाई गर्ने, वाजा बजाउने जस्ता श्रम विभाजनका आधारमा आ आफनो जिम्मेवारीमा कार्य सम्पन्न गछर्न् जुन प्रचलन अध्यापि चली रहेकै छ । जातिय सदभावना कै अनुपम उदाहरणको रुपमा श्री पिंगला माई (बज्रेश्वरी) को जात्रामा तत्कालीन जातिय व्यवस्था अनुरुप ब्राहमण, क्षेत्री वैश्य शुद्र को समान सहभागितामा देशोद्धार  पुजा लगायतका जात्रा पर्व संचालन गर्दै आएको छ । त्यस्तै तिकिचा जात्रामा कपडाको बुद्धको स्तुप (मुकुट) लाई गोल वा देवपत्तनमा घुमाई पशुपतिको शिरमा राखि छायाँ दर्शण गराउने परम्परा समेत भए बाट नेपालमा हिन्दु र बौद्ध धर्म लाई बराबर रुपमा सम्मान गरेको प्रमाणित हुन्छ । 

जातिय सदभावना कै अनुपम उदाहरणको रुपमा श्री पिंगला माई (बज्रेश्वरी) को जात्रामा तत्कालीन जातिय व्यवस्था अनुरुप ब्राहमण, क्षेत्री वैश्य शुद्र को समान सहभागितामा देशोद्धार  पुजा लगायतका जात्रा पर्व संचालन गर्दै आएको छ ।

पशुपति क्षेत्रका संचालनमा आफनै मौलिक नियम पनि छन् । राजण्डारी तथा विशेत हरुलाई पशुपतिको चार किल्ला बाहिर बच्चा जन्माउन निषेध छ । किवदन्ती अनुसार चार किल्ला बाहिर जन्मेका शिशुहरु कालान्तरमा पशुपति नाथ मन्दीर भित्र पुजा कार्यका लागि बर्जित गरिने हुंदा यो प्रचलन पनि यथावत छन् ।  पुजा अर्चणाकै सन्र्भमा पशुपति नाथ को मन्दीर भित्र र बाहिर हिन्दु वैदिक तथा तान्त्रिक विधि बाट नित्य पुजा लगायत अन्य जात्रा पर्वको समेत संचालन हुन्छ । विहानको पुजा वैदिक विधि बाट हुन्छ भने बेलुका दाल भात सहित चौरासी व्यञ्जनका परिकार हरु मन्दीरमा चढाईने गरिन्छ । हरेक पुुिर्णमाका दिन पशुपति नाथको मन्दीरको दक्षिणी भागमा चौरासी व्यञ्जन सहितको महा भोग लगाईन्छ जसमा नेवारी परम्परा अनुसारको समय बजी सहितका परिकार हुन्छन् । 

पशुपति क्षेत्रका जात्रा पर्व तथा यसको महत्व

काठमाडौ उपत्यकका अन्य क्षेत्रका जात्रा पर्व भन्दा फरक र मौलिक परम्परामा आधारित जात्रा पशुपति क्षेत्रमा मनाईन्छन् । काठमाडौ उपत्यकका हरेक जात्रा पर्वको शुरुवाट पनि यहीं बाट हुने गर्छ । काठमाडौ उपत्यकाका मातृका देवी र देवता जो तान्त्रिक विधि बाट पुजिन्छन् ती देवताहरुको ती देवताहरुको जात्रा चैत्र कृष्ण परेवाका दिन चिपालु (निमन्त्रणा) पुजा गरी शुभारम्भ गरिने परम्परा रही आएको छ । वत्सलेश्वरी माता मातृका शक्तिकी ज्येष्ठ शक्ति भएको कारण वत्सलेश्वरी जात्राको शुभारम्भ गरे पश्चात मात्र काठमाडौ उपत्यकाका अन्य देवी देवता मातृका शक्तिको जात्रा गर्ने प्रचलन रही आएको छ । 

यस क्षेत्रमा हुने प्रमुख जात्रा पर्वहरु मध्य दुदु च्याँय् च्याँय् निमन्त्रणा यात्रा,देशोद्धार पुजा, श्री पिंगलामाई (बज्रेश्वरी ) मा कुमारी पुजा, श्री पिंगलामाई (बज्रेश्वरी )को दुनिया पुजा, श्री पिंगलामाई (बज्रेश्वरी ) को जात्रा, श्री वत्सलेश्वरी मन्दीरमा देशोद्धार पुजा, देशाद्धारको कामाना सहित स्याल कराउने, वत्सलेश्वरीको जात्रा लगायतका जात्रा पर्व यहांका मौलिक संस्कृतिमा आधारित जात्रा। पर्व हरु हुन् । त्यस्तै गंगा माई जात्रा, त्रिशुल जात्रा, रोपाईं जात्रा, खडग जात्रा, शिवरात्रि लगायतका जात्रा पर्व हरु यस क्षेत्रका प्रमुख पर्वहरु हुन् । खासगरी चैत देखि वैशाख सम्म प्रत्यक महिना खास पर्व जात्रा यस क्षेत्रका विशेषताकै रुपमा रहेको छ ।  

पशुपति क्षेत्रका जात्रा पर्व, आर्थिक श्रोत तथा पर्यटन 

नेपालको आर्थिक तथा पर्यटनका क्षेत्रमा पनि पशुपति क्षेत्रको जात्रा पर्व तथा धर्म संस्कारले खास अर्थ राख्दछ । दैनिक औसत एक लाख रुपिया भक्त हरुबाट गरिने दान दक्षिणा बाट जम्मा हुने पशुपति क्षेत्रमा पयर्टन बाट हुने आम्दानी पनि आर्कषक छ । गत बैशाख महिनामा ९ हजार ८ सय उनन्तीस पर्यटकहरुले यो क्षेत्रको अवलोकन गरेको थियो । विशेष गरी चैत वैशाख र भदौ अशोजमा पर्यटकको सिजन हुने गरेको र ती पर्यटकहरु हिन्दु विधि अनुसार गरीने मुत्यु पर्यन्त दाह संस्कार तथा जात्रा पर्व तथा पुरातात्विक वास्तुकला हरु लगायतका समाजिक सांस्कृतिक  अवलोकन गर्न पशुपति आउने गरेकोे पाईन्छ ।  

नौ मुले नेवारको विस्थापन र संकटमा धर्म संस्कृति  

पशुपति क्षेत्रको धर्म संकृति र परम्परा आफनै मौलिक दर्शनमा आधारित रहेको छ । पुजाका विधि विधान देखि यहां संचालन हुने हरेक जात्रा पर्वमा समेत आफनै मौलिकता र दर्शन रहेको छ ।  पशुपति क्षेत्र समस्त विश्वमा रहेका  हिन्दु, वौद्ध लगायतका लागि  पावन भुमी तीर्थ हो । तर्सथ यसको विकास तथा उत्थानको उद्येश्य राखी तत्कालीन नेपाल सरकारले विक्रम संवत २०४४ सालमा पशुपति क्षेत्र विकास कोष ऐन स्थापना गरे पश्चात पुर्व रानी ऐश्वर्यको अध्यक्षतामा गठित यो कोषले पशुपति नाथको गरिमा एवं महत्व अनुरुप  पशुपति क्षेत्रको योजनावद्ध स्याहार, सम्भार, संरक्षण लगायत विकास निमार्णका कार्य तथा यस क्षेत्रका प्राचीन एतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक तथा राष्ट्रि«य महत्वका वास्तुकला लगायतका सामग्री तथा प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण तथा यहां सचालन हुने राजगुठी लगायतका गुठी हरु, परम्परागत धार्मिक रीति रिवाज वमोमि पुजा आाजा संचालन गर्ने उद्येश्य लिएको थियो । यस अर्थमा कोषको गरिमा र जिम्मेवारी लाई सरहाना गर्नैै पर्ने हुन्छ ।

पशुपति क्षेत्रको धर्म संकृति र परम्परा आफनै मौलिक दर्शनमा आधारित रहेको छ । पुजाका विधि विधान देखि यहां संचालन हुने हरेक जात्रा पर्वमा समेत आफनै मौलिकता र दर्शन रहेको छ ।  पशुपति क्षेत्र समस्त विश्वमा रहेका  हिन्दु, वौद्ध लगायतका लागि  पावन भुमी तीर्थ हो ।

तर धार्मिक सहिष्णुता र सद्भावको केन्द्रको रुपमा रहेको यस क्षेत्रको पर्व जात्रा तथा धार्मिक अनुष्ठानहरु  भने हालका दिनमा क्रमस संकटमा पर्दै गएको पशुपति क्षेत्रका बासिन्दाको  गुनासो छ । विगतमा श्रम विभाजन अन्र्तगत कपाली हरुले पशुपतिमा महा भोग लगाईदा महाभोग भित्र राखिने सुनको प्रतिमा निकाले पछि मात्र अरुले सो महा भोगलाई छुन पाउने व्यवस्था थियो । त्यस्तै नवग्रहमा चढाईएका सामग्रीमा समेत उनीहरुको अधिकार रहन्थ्यो तर अहिले कपाली हरुलाई पशुपति विकासले सो अधिकार बाट बंचित मात्र गराएको छैन उनीहरुलाई कोष बाट खासै आर्थिक सुविधा पनि दिएको छैन । यस्ता धामर्मिक तथा सास्कृतिक अतिक्रमणका थुप्रै उदाहरणहरु स्थानीय वासीहरु संग छ ।  अर्को तर्फ २०५८ मंसीर एघार गते संकट काल लागु भए पश्चात  विक्रम संवत २०५९ सालमा स्थानीय वासी लाई निकै कम समयको म्याद ताकेतामा भकुन्टोल लगन लाछि टोलका स्थानीय वासिन्दालाई उठीवास गराएका कारण यस क्षेत्रको जात्रा पर्वमा संलग्न नौ मुले नेवार हरुको सहभागिता लाई निरन्तरता दिन कठिनाई भई रहेको अनुभव  “ज्यापु पुच पशुपति” का कार्यवाहक अध्यक्ष तथा सिर्जनसिल युवा क्लव का पुर्व उपाध्यक्ष राम कृष्ण डंगोललाई छ । वस्ती हटाईए पछि ती क्षेत्रका वासिन्दाले संरक्षण गरेका कैयन दुर्लभ मुर्ती हरु हराई सकेको बताउंने डंगोलको पशुपति क्षेत्र विकास कोषको स्थापना पश्चात नेवारहरुको वस्ती उठाउने बाहेक खासै उपलब्धिमुलक कार्य नभएको उनको बुझाई छ ।

जवकि विश्व सम्पदा सुचिमा सुचिकृत पशुपति क्षेत्र लगायतका पुरातात्विक महत्वका प्राचीन वस्तीहरुका मठ मन्दीर घर तथा भौतिक संरचनाहरु विश्व सम्पदाको खतरा सुचिमा पर्न सक्ने संकेत गर्दै ती संरचनालार्ई पुरानै मौलिक ढांचामा बनाई बास्तुकलात्मक वातावरणको जगेर्णा गर्न  प्रोत्साहित गर्न तात्कालीन युवा, खेलकुद तथा संस्कृति मन्त्रालय को मिति २०५५ असार ३ गते टिप्पणी सदर भएको थियो । तर पशुपति क्षेत्र विकास कोषले विश्व सम्पदा सुचिमा परेको पशुपति क्षेत्रका गुठी जग्गाहरु हरु तथा त्यहांका आदिवासी जनजाति नेवार समुदायका घर जग्गा अधिग्रहण गरी यहांको मौलिक सस्कृतिलाई धरापमा पारेको बुझाई छ, स्थानीय बासिन्दा तथा युवा संघका पुर्व केन्द्रिय सदस्य जलद वैद्यको ।

अन्र्तराष्ट्रिय मानव अधिकार, आदिवासी जनजाति हरुको अधिकार तथा संवैधानिक व्यबस्था 

समस्त विश्वका मानव जातिको अन्र्तनिहित प्रतिष्ठा, समानता र अधिकारहरुको सम्मानका लागि अन्र्तराष्ट्रिय मानव अधिकारको विश्वव्यापि घोषणा पत्रले जाति, लिंग, भाषा, धर्म, लगायत सामाजिक सम्पत्ति लाई स्वतन्त्र रुपमा प्रयोग गर्न पाउने प्रत्याभुति सो घोषणा पत्रको धारा २ ले दिएको छ । यसै आधारमा अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनको महासन्धि संख्या १६९ तथा आदिवासी तथा जनजाति सम्वन्धी महासन्धि, १९८९ ले मानव अधिकारको विश्वब्यापी घोेषणापत्र, आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक अधिकार सम्वन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्र, नागरिक तथा राजनीतिक अधिकार सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्र र भेदभाव निवारण सम्वन्धी थुप्रै अन्तर्राष्ट्रिय लिखतका ब्यवस्थाहरुलाइ आधार मानी आदिवासी जनजाति हरुलाई आफ्नो वसोवास रहेका राज्यहरुको संरचनाभित्र आफ्m्ना संस्थाहरु, जीवन पद्दति तथा आर्थिक विकास माथि नियन्त्रण गर्न पाउने, आफ्ना पहिचान, भाषा र धर्महरु कायम राखी विकास गर्ने अधिकारको प्रत्याभुति दिएको छ ।

थुप्रै अन्तर्राष्ट्रिय लिखतका ब्यवस्थाहरुलाइ आधार मानी आदिवासी जनजाति हरुलाई आफ्नो वसोवास रहेका राज्यहरुको संरचनाभित्र आफ्m्ना संस्थाहरु, जीवन पद्दति तथा आर्थिक विकास माथि नियन्त्रण गर्न पाउने, आफ्ना पहिचान, भाषा र धर्महरु कायम राखी विकास गर्ने अधिकारको प्रत्याभुति दिएको छ ।

साथै सो महा सन्धीको प्रत्येक धाराहरुले  आदिवासी जनजातिका  सामाजिक सांस्कृतिक धार्मीक तथा आध्यात्मिक म«ुल्य मान्यता, कानुन  तथा प्रचलनलाई राज्यले संरक्षण दिनु पर्ने, सामाजिक तथा सांस्कृतिक पहिचान, परम्परा तथा प्रथा र संस्थाहरुप्रतिको सम्मान राख्दै निजहरुका सामाजिक, आर्थिक तथा सांस्कृतिक अधिकारहरुको पूर्ण कार्यान्वयनको प्रवद्र्धन गर्ने, सम्वन्धित जनताका संस्थाहरु, सम्पत्ति, श्रम, संस्कृति र वातावरण तथा व्यक्तिहरुको सुरक्षाको लागि उपयुक्ततानुसार विशेष उपायहरु पारित गरिने लगायतका अधिकार हरु उल्लेखित छन् । सो महासन्धी लाई नेपालले अनुमोदन समेत गरी सकेका अवस्थामा र नेपालको संविधान २०७२ ले समेत नेपालको आदिवासी जनजाति समुदायको संस्कृति धर्म र परम्परालाई निरन्तरता दिन विगतका संविधानहरु तथा वर्तमान नेपालको संविधानको धारा ३२ को उपधारा ३ र धारा ५१ राज्यका नीति निर्देशक सिद्धान्त अन्र्तगत सामाजिक न्याय र समावेशीकरण सम्बन्धि नीतिको भाग ८ ले आदिवासी जनजातिहरु को संस्कृति परम्परालाई संरक्षण र संवर्दन गर्ने नीति सुनिश्चित गरेको छ । यस अर्थमा विगतमा जे जस्ता तृति र कमी कमजोरी भएता पनि समग्र राष्ट्र र विश्वकै सम्पदामा सुचिकृत पशुपति क्षेत्रको मौलिकता र गरिमालाई यथावत राखी सो क्षेत्रका आदिवासी जनजातिको भुमी तथा धार्मिक सांस्कृतिक लगायतका अधिकार स्थापित गरी आफनो परम्रागत थात थलोमा निर्वाध जिवन यापन र धर्म संस्कृतिको अभ्यास गर्न राज्यले ठोस नीति अवलम्बन गर्न आवश्यक छ । 

निश्कर्ष 

धर्म संस्कृति परम्परा राष्ट्रका पहिचान हुन । विशेष गरी मानव सभ्यताको विकास र पहिचानका लागि बनेका जात्रा पर्व, संस्कार तथा गुठी हरु कुनै एक वर्ग समुदायको मात्र नभई समग्र राष्ट्रकै सम्पत्ति हो । जसको संचालनका लागि मानव संसाधनको आवश्यकता रहन्छ । एउटा वस्ती स्थापना केवल मानविय जिवन यापनका लागि मात्र होईन ती क्षेत्रले सम्बिन्धित धर्म संस्कृति मुल्य मान्यता र जीवन शैलीलाई समेत निरन्तरता दिई रहेको हुन्छ ।

एउटा वस्ती स्थापना केवल मानविय जिवन यापनका लागि मात्र होईन ती क्षेत्रले सम्बिन्धित धर्म संस्कृति मुल्य मान्यता र जीवन शैलीलाई समेत निरन्तरता दिई रहेको हुन्छ । धर्म संस्कृतिको अभ्यास मानव समुदाय बाट हुने कारण अमुक प्राचीन वस्तीका वासिन्दाई विस्थापित गरिने क्रमले ती धर्म संस्कृति हरु क्रमस लोपोन्मुख हुंदै जाने संभावना प्रचुर रहन्छ जसले राष्ट्र«को गौरव, गरिमा र पहिचान समेत धरापमा पर्ने खतरा त रहन्छ ।

धर्म संस्कृतिको अभ्यास मानव समुदाय बाट हुने कारण अमुक प्राचीन वस्तीका वासिन्दाई विस्थापित गरिने क्रमले ती धर्म संस्कृति हरु क्रमस लोपोन्मुख हुंदै जाने संभावना प्रचुर रहन्छ जसले राष्ट्र«को गौरव, गरिमा र पहिचान समेत धरापमा पर्ने खतरा त रहन्छ नै समग्र देशकै आर्थिक, सास्कृतिक र पर्यटन व्यवशाय समेत प्रत्यक्ष  रुपमा प्रभावित हुने गर्दछ । अर्काेतर्फ आदिवासी जनजातिका अधिकार सुनिश्चित गर्दै विकासका अग्रगामी पहल हरुलाई निरन्तरता दिएका विश्वका अन्य राष्ट्रहरुको नीति तथा अभ्यास लाई आत्म सात गर्न पनि जरुरी हुन्छ । युरोपिय महादेशका सामी जातिका आदिवासी जनजातिहरु लाई नर्वे, फिनल्याण्ड लगायतका देशहरुले उनीहरुलाई स्वतन्त्र रुपमा आफनो राजनैतिक सास्कृतिक अभ्यास गर्न सामी पार्लियामेन्टको अभ्यास गर्न समेत छुट दिएका उदाहरण विश्वमा छ ।

यस अर्थमा निकट भविश्यमा पशुपति क्षेत्र विकास कोषले बनाउने भु उपयोग र संरचनागत गुरु योजनाले अन्र्तराष्ट्रिय मानव अधिकार, आदिवासी जनजातिका अधिकार तथा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको संविधान २०७२ को धारा २६ लगायतका धारा तथा राज्यका नीति निर्देशक सिद्धान्तले ले सुनिश्चित गरेको हक अधिकार समेतलाई अवलम्बन गर्नु आवश्यक छ । जसका लागि निकट भविश्यमा बन्ने भु उपयोग र संरचनागत  गुरु योजना’ को लागि आवश्यक प्रिक्वालीफिकेशन का लागि कोषको पहलकदमीमा स्थानीय आदिवासी जनजाति का नेवार  समुदाय लगायतका आदिवासी जनजाति समुदाय, विज्ञ तथा संचार क्षेत्र समेतको संलग्नतामा वृहत छलफल र बहस हुनु आवश्यक छ । जसका लागि कोषका वर्तमान सदस्य सचिव गोविन्द टंडन सकारात्मक रहेको छ ।   

Source: http://www.indigenousvoice.com/670.html