उपाकलं सायाः अर्थात नृसिंह जात्रामा राज्य तथा पर्यटकीय दृष्टिकोणको अभाव
श्रावण ३२, ललितपुर
करिब ३ सय वर्ष अगाडीदेखि निरन्तर रुपमा छ कुल (षट्कुल) देवब्राम्हण (नेवार ब्राम्हण) राजोपाध्यायहरुको उपाकर्म
गुठीका प्रत्येक सदस्यहरुले ज्येष्ठताका आधारमा पालैपालो आफ्नै खर्चमा सञ्चालन गर्दै आएको जात्रा हो ललितपुरको नृसिंह जात्रा । हरेक वर्ष भाद्र कृष्ण पञ्चमीका दिन ललितपुरमा सञ्चालन हुने पुरानो धार्मिक र सांस्कृतिक महत्वको इतिहास बोकेको यो जात्रा ओझेलमा पर्दै गरेको सन्दर्भमा सम्भवतः पहिलो पटक यसबारे व्यापक प्रचारप्रसारको सहकार्यकालागि पत्रकार
सम्मेलनको आयोजना गरिएको छ ।
गुठीका प्रत्येक सदस्यहरुले ज्येष्ठताका आधारमा पालैपालो आफ्नै खर्चमा सञ्चालन गर्दै आएको जात्रा हो ललितपुरको नृसिंह जात्रा । हरेक वर्ष भाद्र कृष्ण पञ्चमीका दिन ललितपुरमा सञ्चालन हुने पुरानो धार्मिक र सांस्कृतिक महत्वको इतिहास बोकेको यो जात्रा ओझेलमा पर्दै गरेको सन्दर्भमा सम्भवतः पहिलो पटक यसबारे व्यापक प्रचारप्रसारको सहकार्यकालागि पत्रकार
सम्मेलनको आयोजना गरिएको छ ।
भाद्र कृष्ण पञ्चमीका दिन मनाइने यो जात्रा यही आउँदो भदौं ७ गते मंगलबार सम्पन्न हुने सन्दर्भमा जात्राको आयोजनाको तयारी तथा जात्रा सम्बन्धित विविध पक्षबारे सूचनाप्रवाह तथा अन्तक्र्रियाकालागि यसपटकका पालोवाला अनन्तकान्त आचार्य राजोपाध्यायकै घरप्रांगनमा सो पत्रकार सम्मेलन आयोजना गरिएको हो ।
मल्लकालदेखि निरन्तर सन्चालनमा रहेको ऐतिहासिक तथा साँस्कृतिक महत्वको यो जात्रा सन्चालनका लागि स्थानीय निकायबाट हुने सामान्य सहयोगबाहेक सरकारको तर्फबाट कुनै लागि आर्थिक स्रोत र सहयोगको अभावका कारण कठीन बन्दै गएको पनि आयोजकको भनाइ रहेको छ ।
सम्मेलनमा जात्राको रुट, यसमा प्रदर्शित हुने ललितपुरका काःबाजा लगायत विविध छालाका साँस्कृतिक बाजागाजा र भक्तिसंगीतका भजनटोली लगायत प्रारम्भ र अन्तमा हुने तान्त्रिक, बैदिक परम्पराका पूजाआजा तथा जात्राको साँस्कृतिक पक्षबारे
राजोपाध्याय समाजका उपाध्यक्ष एवं वरिष्ठ संगीतकर्मी अमर राज शर्माले जानकारी गराउनु भयो ।
राजोपाध्याय समाजका उपाध्यक्ष एवं वरिष्ठ संगीतकर्मी अमर राज शर्माले जानकारी गराउनु भयो ।
पाटनका देवब्राम्हण राजोपाध्यायहरु मध्यकाल समयमा राजा वा राजपरिवारका गुरु वा पुरोहित रहेको सन्दर्भ जोडदै यो जात्रा कहिलेदेखि शुरु भयो भने अहिलेसम्म पनि यकिनका साथ भन्न सकिने अवस्था नभएको तर उपाकर्म गुठीको हस्तलिखित ग्रन्थमा नेपाल संवत् ८६९ अर्थात वि सं १८०६ देखिको जात्राको मात्र अभिलेख रहेको ऐतिहासिक पक्षबारे जात्राका अध्येयता हेरम्बानन्द राजोपाध्यायले बताउनुभयो । राजोपाध्यायहरुको सीमित प्रयासले गर्दा जेनतेन सञ्चालन हुँदै आएको सो जात्रालाई राष्ट्रियस्तरमा व्यापक गर्दै जानुपर्ने खाँचो उनले औल्याउँनुभयो ।
‘मल्लकालीन वैभव र कलाको झझल्को दिने सो नाच ऐतिहासिक दृष्टिले महत्वपूर्ण छ, तर विश्वकै दुलर्भ सो नृसिंह जात्रा सञ्चालन गर्न उपाकर्म गुठीका सदस्यहरुलाई निकै मुश्किल हुँदै गएको छ । जनैपूर्णिमाका दिन श्रावणकर्मसँग सम्बन्धित देवब्राम्हणहरुको यस उपाकर्म गुठीको पालोवालाले नै प्रत्येक वर्ष आफ्नो पालो चलाउनु सौभाग्यको अवसर मानी सिमित श्रोत बावजूद चलाउँदै गरेको परम्परा हाल आएर खर्च धान्नै मुस्किल हुँदै गएको कारण लोप हुने जोखिममा रहेको छ । समितिका अध्यक्ष समेत रहनुभएका उपाकर्म गुठीका सदस्य रविन्द्रधर राजोपाध्यायले सम्मेलनमा बताउनुभयो ।
पर्याप्त रकम नभएपनि उपाकर्म गुठीका सदस्यहरुले जात्रा सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी आइपर्दा आफ्नो पुर्खादेखि सञ्चालन हुँदै आएको धर्मकर्मको काम भनेर निरन्तरता दिँदै आएको पाइएको छ । हालका दिनमा सो जात्रा सञ्चालनका लागि कम्तीमा २ लाख रुपैयाँ आवश्यक रहेको बताइएको छ । यति रकम खर्च गर्न नसक्दा उपाकर्म गुठीका कतिपय सदस्यहरुले जीवनमा एक पटक मात्र आउने आफ्नो पालो समेत बाध्य भई आफू भन्दा कनिष्कलाई पालो दिने गरेको घटनाहरु दोहोरिँदै गएको गुठीले जनाएको छ ।
‘यस्तो अवस्थाले निरन्तरता पाउँँने हो भने यस जात्रा आर्थिक व्यवस्थापनका कारण लोप हुने डर यद्यपि रहदैं आएको छ । यसैकारण संस्थागत रुपमा यसको सञ्चालन तथा राज्यको सहयोग लिन २०६९ सालदेखि विधिवत रुपमा नरसिह जात्रा व्यवस्थापन समिति दर्ता गरी प्रयासरत छौं । ’ समितिका अध्यक्ष राजोपाध्यायले भन्नुभयो । उनका अनुुुसार जात्रा सञ्चालनका लागि पैरवी गर्दै आएकोमा ललितपुर उपमहानगरपालिकाले वर्षेनी १३ हजार रुपैयाँ मात्र उपलब्ध गराउँदै आएको छ भने ललितपुर उद्योग वाणिज्य संघले पनि वर्षेनि ४ हजार रुपैयासम्म सहयोग गर्दै आएको छ ।
उपमहानगरपालिकालाई सांस्कृतिक नगरी बनाउने भनि हरेक कार्यकारी अधिकृतको सार्वजनिक घोषणा तथा पर्यटकहरुको आर्कषणको केन्द्र रहेको पाटनको ऐतिहासिक रुटमा सम्पन्न हुने नृसिंह जात्रा यसरी संकंटमा पर्दै जानुले उपमहानगरपालिकाको सो नीति निस्प्रभावी देखिएको राजोपाध्याय समाजका अध्यक्ष बदनशर्मा राजोपाध्यायले औल्याउनुभयो । ‘साँस्कृतिक महत्वको यस्तो जात्राको संरक्षण जनस्तर भन्दा राज्यस्तरबाटै हुनुपर्नेमा यसप्रति उपमहानगरपालिकाको जिम्मेवार अधिकृतहरुको खासै ध्यान नजानु र त्यसैगरि पर्यटकीय दृष्टिकोणले पनि प्रवद्र्धन गर्न सकिने यस जात्रामा सरोकारको कमी रहनु खेदपूर्ण
छ ।’ उहाँले भन्नुभयो ।
छ ।’ उहाँले भन्नुभयो ।
सम्मेलनमा अग्निशाला व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष प्रमोद राज शर्माले जात्राको ऐतिहासिक पक्षमा प्रकाश पार्दै मल्लकालीन युगको तुलनामा शाहवंशीय राज्यकालमा उपाकर्म गुठीलाई अपहेलित देखिएको तथा जात्राको प्रवद्र्धनमा राज्यले त्यसैको निरन्तरतामा हाल पनि नैराश्यतापूर्ण व्यवहार गरेको प्रसंग जोडदै आफ्नो धारणा राख्नुभयो ।
छ कुल भनिएपनि सुन्धाराको कुल उतराधिकारीविहीन भएपछि हाल पाँच कुलका सदस्यहरुले मात्र जात्रा सञ्चालन गर्दै आएको पाइएको छ । यी पाँच कुल (बःलिम्ह, स्वनिम्ह, तधँलीवी, वलानिम्ह र मण्डिछें) ब्राम्हणहरुले गुठीको जात्रा सञ्चालन गर्दै
आएको छ । सो परम्परा अनुसार यस वर्षको जात्रा सञ्चालन गर्ने पालो वडा नं १८ स्थित मण्डिछेँे, स्वथ टोल निवासी अनन्त आचार्य राजोपाध्यायको रहेको छ ।
आएको छ । सो परम्परा अनुसार यस वर्षको जात्रा सञ्चालन गर्ने पालो वडा नं १८ स्थित मण्डिछेँे, स्वथ टोल निवासी अनन्त आचार्य राजोपाध्यायको रहेको छ ।
जात्रो पालो लिने गुठीका सदस्यका ज्वाँई वा भाञ्जा मध्ये एक नरसिह बन्ने परम्परा अनुसार अनन्तराजोपाध्यायका ज्वाँई
यशोधर राजोपाध्याय नरसिह बन्ने तयारी गरिरहनुभएको बुझिएको छ ।
यशोधर राजोपाध्याय नरसिह बन्ने तयारी गरिरहनुभएको बुझिएको छ ।
‘पाँच पुस्तापछि मलाई जात्रा संञ्चालन गर्ने पालो आएको हो । बडो भाग्यले मात्रा जात्रा सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी आइपर्दछ । ’
यस वर्षको जात्रा सञ्चालक अनन्तआचार्य राजोपाध्यायले भन्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो ‘आफ्नै खर्चमा जात्राको व्यवस्थापन गर्दछु । सरकार र स्थानीय निकायबाट जात्राको लागि रकम बन्दोबस्तो गरिदिए राम्रो हुने थियो । यसमा सरोकारवालाको ध्यानै
गएन वा त्यहाँसम्म हाम्रो पहुँच नै भएन ।’
यस वर्षको जात्रा सञ्चालक अनन्तआचार्य राजोपाध्यायले भन्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो ‘आफ्नै खर्चमा जात्राको व्यवस्थापन गर्दछु । सरकार र स्थानीय निकायबाट जात्राको लागि रकम बन्दोबस्तो गरिदिए राम्रो हुने थियो । यसमा सरोकारवालाको ध्यानै
गएन वा त्यहाँसम्म हाम्रो पहुँच नै भएन ।’
भाद्र महिनामा झरी र चर्को घाम, रोग तथामहामारीकासाथै दैवीप्रकोपको उपद्रव शान्त पार्न हनुमान र नृसिंहको नाममा शान्तिपुजा
गर्ने चलन अनुसार विश्व शान्तिको समेत
कामना गरी मनाइने यस जात्राको मुख्य
आकर्षक पक्ष नृसिँहतिर फर्की हातमा धुप
लिएर प्रणाम गर्दै प्रल्हाद उल्टो पाइला चाल्दै नगर परिक्रमा गर्ने चलन रहेको छ । लक्ष्मी र सरस्वती नृसिँहको दायाँबायाँ रहने यो यात्रामा ६ जोडी कन्याहरुको पनि सहभागीता रहने
गर्दछ भने अन्ततिर मधुकैटवको प्रतीक पुतला प्रतीक मानिने दुई पुतला घिसारेर नगर परिक्रमा गराइन्छ। नगर परिक्रमा गर्ने क्रममा नरसिहको अघिल्लोपक्तिमा परम्परागत बाजागाजाका साथ भजन समूह, वाद्यय समूह, छत्र, कुचोले बाटो बढार्ने, दुबोले गाईको दूध र जल छर्कने, लावाअबिर छर्कने लगायत झाँकीहरु रहने गर्दछ ।
मधुकैटवको प्रतीक पुतला ढोगाउँदा रुन्चे लागेको बच्चा निको हुने र नृसिँहको भयंकररुपका कारण असर पर्नसक्ने भन्दै गर्भवती महिलाले यो जात्रा हेर्न नहुने विश्वास स्थानीयमा रहेको पाइन्छ ।
Photo courtesy: Nripendra Lal Shrestha, festivalandbeautyofnepal.blogspot.com
Source: http://eindepth.com/%E0%A4%89%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%82-%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%83-%E0%A4%85%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A4-%E0%A4%A8%E0%A5%83%E0%A4%B8%E0%A4%BF/
No comments:
Post a Comment