राजोपाध्याय वर्गमा विहेवारीको संकट– विजु सुवेदी ‘विजय’

लेख :– राजोपाध्याय वर्गमा विहेवारीको संकट
लेखक :– विजु सुवेदी ‘विजय’

April 18, 2015 · Kathmandu

नेमुनिले नेपाल खाल्डो वस्तीका लागि सुरुवात गरिसकेपछि गोपाल वंशदेखि काठमाडौं उपत्यकामा आदिवासी उपत्यकाली व्राम्हणका रुपमा राजोपाध्याय वर्गका व्राम्हणहरु अद्यापी वसोवास गर्दै आएका छन् । राजोपाध्याय भन्नाले राजाका उपाध्याय भन्ने बुझिन्छ । राज जोड उपाध्याय यसको प्रमाण हो । सबैभन्दा अगाडि जाँदा राजोपाध्याय वर्गहरु नेपाल भूमिमा वसोवास गर्दै आएको गोपाल वंशका मन्दिरका शिलालेखहरुमा उल्लेख पाइन्छ । त्यस्तै राजोपाध्याय वर्गहरुलाई नेवारहरुले जुजुबाज्या भन्दै आएका छन् । जुजु जोड बाज्या को अर्थ पनि राज जोड उपाध्यायकै अर्थ लाग्दछ । त्यसर्थ यि माथिका तथ्यहरुलाई केलाउँदा पनि राजोपाध्याय भनेको थर नभई जङ्गबहादुरका सन्तानहरुले जबरा लेखेजस्तै यो उपाधिमात्र भएको बुझिन्छ ।

थर राख्नका लागि उसको गोत्रअनुसार राख्नुपर्ने थर गोत्र प्रवरावली सम्बन्धी विभिन्न पुस्तकहरु हेर्दा थाहा हुन्छ । जस्तो कि भारद्वाज गोत्रअनुसार मेरो स्वयम्को थर सुवेदी राख्दै आएको छु । मभन्दा अघिका पुस्ताहरुले सबै व्राम्हणहरुलाई लाग्ने शर्मा थर राख्दै आएका थिए । यी शर्मा लेख्ने कुरा हाम्रै घरमा हाम्रा पुराना अग्रज पुस्ताहरुले पूजापाठ गर्ने पुराना लिपीमा लिखित पुस्तकहरुमा पनि उल्लेख पाइन्छ । यि कुराहरु हामीसँग प्रमाणका रुपमा अझै पनि छन्। यसको संरक्षण पनि हुनु जरुरी छ ।

वनारस संस्कृत भाषाको उद्गम स्थल हो । त्यहाँबाट काठमाडौं उपत्यकामा राजाका लागि उपाध्याय व्राम्हण मगाएर पुरोहित बनाउने चलन थियो । त्यही चलनअनुसार राजोपाध्याय बनाएका थिए । त्यसपछि मात्र राजोपाध्याय उपाधि पाएका थिए । त्यसपछि भने थर गोत्रअनुसार नराखी राजोपाध्याय टाइटलजस्तो गरी राख्दै आएका थिए । राजाकै मात्र जजमानी गर्दै आएको भएता पनि अन्य नेवारी समुदायहरुको पनि जजमानी गरेपछि दण्ड पाएर राजाको पुरोहित्याईं गर्नबाट वञ्चित भएको र राजोपाध्याय भएनौ भनेर खुलासा गरेको पनि सुन्न पाइन्छ अनि त्यसपछि भने यस राजोपाध्याय वर्गमा नेवारी परम्परा हावी हुँदै गएको पाइन्छ ।

राज उपाध्याय अर्थात राजोपाध्यायहरुले आफ्नो बंश विस्तारका लागि व्राह्मण परिवारहरु नै विवाह गरी वंश विस्तार गर्दै आएका थिए । अहिले आएर जातपात , छुवाछुत प्रथाको कागजी रुपमा अन्त्य भएता पनि नेवारहरुसँग पनि विहेवारी गरी जैसी वाहुनजस्तो पनि हुन थालेका छन् । तर समयको विस्तारसँगै यस व्राम्हण परिवारको विहेवारी राजोपाध्याय वर्ग वाहेकका व्राम्हण होस् वा क्षेत्री, वैश्य, सुद्र होस् यो वर्गले बहिस्कृत व्यवहार गरिरहेका छन् । व्राम्हण जात कट्टर जात हो यसमा दुईमत छैन तर राजोपाध्याय वर्ग त्योभन्दा पनि कट्टर जात । अहिले आएर पहिले–पहिले विहे गरेका पूर्वेली तथा पश्चिमेली जातका व्राह्णहरुसँग विहेवारी गरेकाहरुलाई पनि राजोपाध्याय वर्गले आफूभन्दा वेग्लै व्यवहार गरी भात भान्सामा अनुमती दिएको छैन । यो क्रम मल्लकालबाट सुरु भएको हो । त्यत्तिबेलादेखि राजोपाध्याय भित्रैबाट मात्र विहे भएकाहरु मात्र योवर्गले आफ्नो जात मान्न थाले । त्यसपछि यो संकटावस्थाको सुरुवात हुन थाल्यो ।

यस वर्गमा विहे गर्नलाई केटाका आफ्नो तर्फबाट ५ पुस्ता फरक र केटीको आफ्नो तर्फबाट ५ पुस्ता फरकमा नाता नपर्ने र फरक गोत्र भएमा मात्र विहेवारी गर्ने चलन अद्यापी छ । यो वैज्ञानिक पनि छ । तर राजोपाध्याय वर्गलाई यो नियममा पनि राजोपाध्याय वर्गनै चाहिने भएपछि अहिलेको पुस्ताहरुको वंश वृद्धि गर्नलाई बिहेवारी संकटको अवस्थामा आइपरेको छ । जसले गर्दा राजोपाध्याय मात्र भन्न रुचाउनेहरुको युवा उमेर वितिसक्दा पनि विहेवारी नगरी बसिरहनु परेको अवस्था छ ।

मैले थाहा पाए अनुसार हाम्रा पुस्ताका ४ जना व्राह्मणहरु सबैभन्दा पहिले वानारसको कान्यकुब्जबाट काठमाडौं उपत्यकालाई आफ्नो कर्मथलो बनाउन आएका थिए जुन हाम्रा पुराना पुराना ऐतिहासिक दस्ताबेजजस्ता कल्पवृक्षहरुमा उल्लेखित छन् । त्यो वंश वृद्धिहुँदै अहिले करिव करिव १०,००० को सँख्यामा वंश विस्तार भइसकेर हामी आदिवासी उपत्यकाली व्राह्मण छौं । यसरी वंश विस्तार हुनलाई अर्को जातको व्राह्मणलाई माथिको विहे सम्बन्धी नियम पालन गरी पुर्वेली तथा पश्चिमेली व्राह्मणहरुसँग विहे गरी भात भान्सा पनि चलाएरै अहिलेको राजोपाध्याय वर्गको सँख्यामा पुगेको अवश्य नै हो । यो पनि हाम्रा पुस्तेवारी देखाउने कल्पवृक्षहरुमा अद्यापी देख्न सकिन्छ तर अहिले आएर राजोपाध्यायभित्रैबाट यो माथिको विहेवारीको नियममा गर्ने गरेकाले गर्दा विहेवारी गर्नमा युवा उमेर नाघ्दा पनि यथोथित वर वा कन्या प्राप्त गर्न कठीनाई भोग्नु परिरहेको छ ।

लेखकको उद्देश्य भनेको आजको जातपातको अनि छुवाछुतको चलन हटिसकेपछि पनि यस्ता यस वर्गका जो कोहीले पनि यि माथिका कठीनाई भोग्नुपरेकोले यस्ता यि माथिका समस्याहरुको समाधानका लागि राजोपाध्याय वर्गले आफ्नो जात गोत्रअनुसार गरेर समस्या समाधान गरोस् भन्नाका खातिर हो । आगे यहाँहरुको मर्जी । यहाँहरुसँग पनि समाधान भए यस राजोपाध्यायसम्बन्धि पुस्तक प्रकाशनार्थ यस समूहमा आफ्ना सारगर्भित लेखले शोभा बढाइदिनुहुन शादर अनुरोध छ ।

२०७२ बैसाख ५
विजु सुवेदी “विजय”
कुलेश्वर, काठमाडौं
bijusubedi@gmail.com

Source: 

https://www.facebook.com/bijusubedibijay?fref=nf