Rajopadhyaya

राजोपाध्याय सम्बन्धि बिबिध सामाग्रीहरु एकै स्थानमा संकलन गरि आबश्यक परेको समयमा सबैले सजिलै प्राप्त गर्न सकियोस भन्ने उद्देश्यले राजोपाध्याय ब्लग २०६९ साल बैशाख १ गते खोलिएको हो l

Wednesday, November 6, 2024

छापामा राजोपाध्याय: ३८३ वर्ष पुरानो कार्तिक नाच आजदेखि

३८३ वर्ष पुरानो कार्तिक नाच आजदेखि

२१ कार्तिक, ०५:१९

ललितपुर- तीन सय त्रियासी वर्षदेखि चलेको कार्तिक नाच आजदेखि सुरु हुनेभएको छ । पाटन दरबार क्षेत्रको कार्तिक डबलीमा आजदेखि कार्तिक नाच सञ्चालन हुन लागेको कार्तिक नाच संरक्षण समितिका अध्यक्ष तथा कलाकार किरण चित्रकारले जानकारी दिनुभयो ।

यो नाच भगवान विष्णुका १७ कथासँग जोडिएको मान्यता छ । “यही कातिक ३० गतेसम्म सञ्चालन हुने नाचमा हरेक दिन फरक–फरक कथामा आधारित रहेर लिला अनुसारका नाच देखाइन्छ ।

यो नाच मल्लकालीन राजा सिद्धिनरसिंह मल्लले सुरु गरेदेखि हरेक कात्तिक महिनामा चल्दै आएको छ । सिद्धिनरसिंह मल्लले देश र जनताको कल्याणार्थ ‘कार्तिक नाच’ चलाएको जनविश्वास छ”, अध्यक्ष चित्रकारले बताउनुभयो ।

नेपाल संवत् ७६१ अर्थात् विसं १६९७ मा ‘कात्तिक नाच’को प्रारम्भ भएको इतिहासमा उल्लेख छ । यसको प्रमुख विशेषता हरेक दिन फरक–फरक कथामा आधारित रहेर नाच देखाउनु हो ।

मल्लकालीन राजा सिद्धिनरसिंहले ललितपुरका जनतालाई भय र त्रासमुक्त गर्न यो नाच देखाउन थालेको मान्यता छ । यस नाचका सर्जक, स्रष्टा एवं प्रवर्तक सिद्धिनर सिंहका शिक्षागुरु पण्डित हरिवंश उपाध्याय र दीक्षागुरु विश्वनाथ उपाध्याय भएको उल्लेख छ ।

यो नाच सुरुमा पाँच दिन प्रदर्शन भएको थियो । सिद्धिनरसिंहका छोरा श्रीनिवास मल्लले ‘बाथःप्याखँ’ अर्थात् ‘लोक नाटक’, ‘सुदामा प्याखँ’ र ‘सुरदास प्याखँ’ थपेर यसलाई १५ दिन पुर्‍याए भनिन्छ । अहिले यसको विशेषता बुझेको कलाकार र नाच सञ्चालनका लागि आर्थिक अभावमा १० दिनमा मात्रै सीमित गरिएको चित्रकारको भनाइ छ ।

यो नाच नेपालको अमूर्त सम्पदा र परम्परागत संस्कृति भएकाले हालसम्म नरोकिएको अध्यक्ष चित्रकारले बताउनुभयो । “कार्तिक नाच धार्मिक र तान्त्रिक महत्वसँग पनि जोडिएको छ । यसलाई नेवार समुदायमा समावेशी नाचका रूपमा पनि लिइन्छ । जुन जातीय सद्भाव कायम राख्ने माध्यम बनेको छ”, उहाँले भन्नुभयो ।

मल्लकालीन समयमा कात्तिक नाचमा मैथिली भाषामा संवाद गरिन्थ्यो । मैथिली भाषा नेवार समुदायमा नबुझिने भएकाले पछिल्लो समय नेपाल भाषामा उल्था गर्न थालिएको हो ।

यो नाच संसारकै सबैभन्दा लामो नाट्य महोत्सवका रूपमा चिनिएको नाच प्रचारप्रसार समितिका संयोजक कलाकार सञ्जय शर्मा राजोपाध्यायको भनाइ छ ।

“सत्ताइस दिनसम्म कात्तिक नाच सञ्चालन हुने भएकाले संसारको सबैभन्दा लामो नाट्य महोत्सव भएको इतिहासमा पनि उल्लेख छ, तर हाल यस नाचलाई दस दिनमा खुम्च्याइएको छ । विसं २००७ को जनक्रान्तिपछि यो नाटकलाई केही दिनमा खुम्च्याइयो । विसं २००८ देखि २०३७ सालसम्म दुई दिन मात्रै देखाइयो । यी दुई दिनमा वराह र नरसिंह अवतार देखाइन्थ्यो”, राजोपाध्यायले भन्नुभयो ।

कात्तिक नाच प्रबन्ध समिति गठन भएपछि विसं २०३८ देखि २०६९ सम्म प्रत्येक वर्ष आठ दिन नाच प्रदर्शन भएको राजोपाध्याय बताउनुहुन्छ । “विसं २०७० मा दुई दिन वस्त्रहरण र बौद्ध लीला थपेर १० दिन र विसं २०७१ देखि २०७६ सम्म १२ दिन सञ्चालन भएको थियो ।

विसं २०७७ सालमा कोभिड महामारीका कारण दुई दिन मात्रै नाच देखाइएको थियो । यस वर्ष दस दिन देखाइदैछ, २००६ सालयता २७ दिन नै नाच हुन सकेको छैन । सबै २७ दिन गर्न एक वर्ष समय खर्चिनुपर्छ । नाचका लागि अभ्यासमा धेरै समय लाग्छ”, उहाँले भन्नुभयो ।

लामो समय नाच देखाउन आर्थिक अभाव हुने कलाकार राजोपाध्यायको भनाइ छ । “एउटा नाच देखाउन कम्तीमा २० जना कलाकार चाहिन्छ । हामीले कात्तिक नाचलाई जगेर्ना मात्रै गर्न खोजेका हौँ । यसलाई एक महिनासम्म सञ्चालन गर्न सकिने अवस्था तत्काल छैन । कतैबाट आर्थिक सहयोग भए २७ दिनसम्म पनि गर्न सकिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो ।

कलाकारहरुले व्यावसायिक रुपले यस क्षेत्रमा समय दिन नसकेका कारण कार्तिक नाच देखाउन पनि समस्या भएको उहाँको भनाइ छ । “कलाकारलाई उचित पारिश्रमिक दिन नसकिएको अवस्था छ, कलाकारहरु विदेश पलायन हुँदै जाने समस्याका साथै नयाँ पुस्तामा भाषागत समस्या बढ्दै गइरहेको छ भने अर्कोतर्फ सरकारी पक्षबाट समेत यसका लागि पर्याप्त सहयोग प्राप्त हुन सकेको छैन”, उहाँ भन्नुहुन्छ ।

नाच संरक्षण समितिले नाचलाई निरन्तरता दिन संस्थागत रुपमा रु दस करोडको अक्षयकोष स्थापना, कलाकारलाई व्यावसायिक रुपमा अगाडि बढाउने र नयाँ पुस्तालाई भाषागत रुपमा सबल बनाउन प्रशिक्षण दिने लक्ष्य लिएको छ । साथै कलाकारलाई पढ्नका लागि छात्रवृत्ति तथा स्वास्थ्य क्षेत्रमा बिमाको व्यवस्था गर्ने समेत रहेको समितिका अध्यक्ष किरण चित्रकारले बताउनुभयो ।

अक्षयकोष स्थापनाका लागि ललितपुर महानगरपालिकाले रु एक करोड, वडा नं १६ ले रु १० लाख गराइसकेको र वडा नं. ११ ले यसै वर्ष रु नौ लाख उपलब्ध गराउने भएको छ ।

नाच सञ्चालनका लागि महानगरको उद्योग पर्यटन तथा संरक्षण समितिले रु ३० लाख, वडा नं. १६ ले रु ५० हजार, वडा नं. १९ ले रु ७५ हजार, एनसेन फाउण्डेशनले रु दुई लाख र सम्झना ल्यावोरोटोरीले रु ५० हजार उपलब्ध गराउने कलाकार सञ्जय शर्मा राजोपाध्यायले जानकारी दिनुभयो ।

स्रोत: https://nepaltvonline.com/2024/11/127443/

PDF file: https://rajopadhyaya.free.resourcespace.com/?r=3507&k=2e7f4eb1c4

(Uploaded from Thini village, Jomsom, Mustang district, Gadaki Province, Nepal)

Wednesday, September 25, 2024

छापामा राजोपाध्याय : राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदामा सार्वजनिक संवाद सम्पन्न

राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदामा सार्वजनिक संवाद सम्पन्न

राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदामा सार्वजनिक संवाद सम्पन्न

September 18, 2024

२०८१ असोज २

नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठान, नारायणहिटी

मौजुदा राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०६७ लाई प्रतिस्थापन गर्न संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले तयार गरेको राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदामा पृष्ठपोषण दिनको निम्ति नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानले संस्कृति सरोकारवालाहरूको सहभागितामा एक संवाद कार्यक्रमको आयोजना गर्‍यो। सो कार्यक्रममा प्राज्ञहरू, संस्कृतिविद्हरू, संस्कृति अभियानीहरू र विभिन्न निकाय र संघसंस्थाका अधिकारीहरू गरी ३९ जना व्यक्तिहरू सहभागी भएका थिए।

कार्यक्रमको प्रारम्भमा नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानका कार्यकारी अध्यक्षले स्वागत मन्तव्य राख्नुभयो भने प्रतिष्ठानका सह-अनुसन्धानकर्ता डा मनिता कुसीले संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदाको बारेमा सङ्क्षिप्त प्रस्तुति प्रस्तुत गर्नुभयो। त्यसपछि सहभागीहरूले आफ्ना विचारहरू व्यक्त गर्नुभयो र लिखित सुझाव पनि दिने प्रतिवद्धता जनाउनुभयो।

सहभागीहरूले राष्ट्रिय संस्कृति नीति २०८१ को मस्यौदाले धेरै विषयहरू समेटेकोमा खुसी व्यक्ति गर्नुहुँदै यसमा अझै पनि थप्नुपर्ने विषय र स्पष्ट पार्नुपर्ने विषयहरूको बारेमा सुझावहरू दिनुभयो। यस नीतिमा थप्नुपर्ने भनेर सुझाव दिइएका विषयहरूमा सम्पदा अपचलन, विवाद समाधानको वैकल्पिक संरचना, सम्पदामैत्री खरिद नियम, जीवित सङ्ग्रहालय, अनिवार्य अभिलेखन, राजनीतिमुक्त नियुक्ति, उमेर-समूह सचेत संस्कृति आदि रहेका थिए। नीतिमा स्पष्ट पारिनुपर्ने विषयहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय र राष्ट्रिय मापदण्डको अन्तर, पुनर्प्राप्त गरिएका सम्पदाको पुनर्स्थापन, रैथाने वास्तुकला सहितको भवन निर्माण संहिता, निजी क्षेत्रको सहभागिता, संस्कृतिमैत्री विकास, संस्कृतीमैत्री प्रशासन, डिजिटल सङ्ग्रहालय, तीर्थ पर्यटन, अक्षयकोष, अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदा सूचीकरण, संस्कृतिजन्य पारिभाषिक शब्दावली, सांस्कृतिक विशुद्धता र चलायमानशीलता, सांस्कृतिक रूपान्तरण, नेपाली वर्णमालाको अक्षुण्णता, विज्ञान वा जनस्वास्थ्य र संस्कृतिको अन्तरद्वन्द्व सम्बोधन लगायतका विषयहरू थिए।

संवाद कार्यक्रमलाई नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानका सह-अनुसन्धानकर्ता डा झमकुमार विश्वकर्माले सञ्चालन गर्नुभएको थियो।

उपस्थिति

आमन्त्रित सहभागीहरू

१.    डा. पशुपति न्यौपाने (उप-प्राध्यापक, नेपाली इतिहास, संस्कृति र पुरातत्व केन्द्रीय विभाग, त्रिभुवन विश्वविद्यालय)
२.    भिष्म बाँस्कोटा (पुरातत्व अधिकृत, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय)
३.    भवदत्त सापकोटा (उप-प्राध्यापक, ग्रामीण विकास विभाग, पाटन बहुमुखी क्याम्पस, त्रिभुवन विश्वविद्यालय)
४.    सेतेमान तामाङ (कार्यकारिणी सदस्य, आदिवासी जनजाती उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान)
५.    चन्द्रकुमार राई हतुवाली (अध्यक्ष, सांस्कृतिक संस्थान)
६.    निष्णु थिङ (अनुसन्धानकर्ता)
७.    यादव लाल कायष्थ (संस्कृति अभियानी)
८.    रोमन महर्जन (संस्कृति अभियानी)
९.    टेक बहादुर महत (प्रमुख कार्यकारी अधिकृत, होटेल एसोसिएसन नेपाल)
१०. सुरेश कुमार यादव (पुस्तकालय प्रमुख, केशर पुस्तकालय)
११. डा. नुतनधर शर्मा (अक्षयेश्वर कलेज)
१२. डा. सुरेश सुरस श्रेष्ठ (सह-सचिव, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय)
१३. शिव राज रेग्मी (उप-सचिव, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय)
१४. सुभद्रा शर्मा गौतम (शाखा अधिकृत, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय)
१५. प्रा. डा. हृदय रत्न बज्राचार्य (प्राविधिक सल्लाहकार, विश्वविद्यालय अनुदान आयोग)
१६. मातृका पोख्रेल (मा. सदस्य, भाषा आयोग)
१७. वीणा जोशी (परम्परागत कलाविद्)
१८. प्रदिप श्रेष्ठ (शहरी अनुसन्धानकर्ता)
१९. प्रदिप आचार्य (उप-प्राध्यापक, त्रिभुवन विश्वविद्यालय)
२०. पदम राज जोशी (शाखा अधिकृत, युनेस्कोका निमित्त नेपाल राष्ट्रिय आयोग)
२१. अनुप सिंह सुवाल (संस्कृति अभियानी)
२२. प्रा. डा. ओमकारेश्वर श्रेष्ठ (प्राध्यापक, नेपाल भाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि. वि.)
२३. प्रा. डा. वीणा पौड्याल (प्राध्यापक, नेपाली इतिहास, संस्कृति र पुरातत्व केन्द्रीय विभाग, त्रि. वि.)
२४. निरण ज्वालानन्द राजोपाध्याय (पुजारी अध्यक्ष, श्री पाटन तलेजु प्रस्तावित तन्त्रालय)
२५. सरोज श्रेष्ठ (संस्कृति अभियानी)
२६. डा. वासुदेव कृष्ण शास्त्री (महामन्त्री, नेपाल शिक्षण परिषद्)
२७. राम बहादुर कुँवर (प्रवक्ता, पुरातत्त्व विभाग)
२८. रज्जु हाडा (अभिलेख अधिकृत, राष्ट्रिय अभिलेखालय)
२९. डा. चिन्तामणिनाथ योगी (प्रमुख, शान्ति सेवा आश्रम विश्व ओमकार एकता महाअभियान)
३०. पुष्प राज पुरुष (सदस्य, शान्ति सेवा आश्रम विश्व ओमकार एकता महाअभियान)
३१. प्रा. डा. प्रियंवदा काफ्ले (प्राध्यापक, नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय)
३२. नभा बस्न्यात थापा (संस्कृति एकाइ प्रमुख, युनेस्को)
३३. राजेन्द्र दाहाल (अधिकृत, गुठी संस्थान)
३४. सुरेशमान लाखे (निमित्त कार्यकारी निर्देशक, पाटन सङ्ग्रहालय)
३५. सूर्य प्रसाद ढुंगेल (कार्यकारी निर्देशक, नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समिति)
३६. श्री कृष्ण अधिकारी (अध्यक्ष, नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समिति)
३७. आभास धरानन्द राजोपाध्याय (पुजारी परिवार, चाँगुनारायण)
३८. धर्मेन्द्र दानी (पत्रकार, हाम्रो एजेन्सी न्यूज)
३९. मीन बहादुर खड्का (पत्रकार, हाम्रो एजेन्सी न्यूज)

नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठान

१. प्रा. डा. लेखनाथ शर्मा (कार्यकारी अध्यक्ष)
२. लक्ष्मण प्रसाद भट्टाराई (कार्यालय प्रबन्धक)
३. डा. हरि शर्मा न्यौपाने (अनुसन्धान विभाग प्रमुख)
४. डा. दीपक कुमार खड्का (सूचना तथा ज्ञान व्यवस्थापन विभाग प्रमुख)
५. डा. गिरिराज शर्मा (अनुसन्धानकर्ता)
६. डा. झम कुमार विश्वकर्मा (सह-अनुसन्धानकर्ता)
७. डा. मनिता कुसी (सह-अनुसन्धानकर्ता)
८. अशोक पाण्डे (सह-अनुसन्धानकर्ता)
९. बिमल चन्द्र शर्मा (पुस्तकालय व्यवस्थापन संयोजक)
११. रीजा मानन्धर (विश्लेषक)
१२. ज्योती लुइँटेल (अनुसन्धान इन्टर्न)
१३. सोनिया बस्याल (अनुसन्धान इन्टर्न)
१४. कञ्चन गौतम (अनुसन्धान इन्टर्न)
१५. जेनिस महर्जन (अनुसन्धान इन्टर्न)

यस कार्यक्रमको फोटोहरुका लागी कृपया यहाँ क्लिक गर्नुहोला

लिंक: https://pri.gov.np/ne/events/%e0%a4%b0%e0%a4%be%e0%a4%b7%e0%a5%8d%e0%a4%9f%e0%a5%8d%e0%a4%b0%e0%a4%bf%e0%a4%af-%e0%a4%b8%e0%a4%82%e0%a4%b8%e0%a5%8d%e0%a4%95%e0%a5%83%e0%a4%a4%e0%a4%bf-%e0%a4%a8%e0%a5%80%e0%a4%a4%e0%a4%bf/

Rajopadhyaya in News: A public policy dialogue on the draft National Culture Policy 2024 concluded

A public policy dialogue on the draft National Culture Policy 2024 concluded

A public policy dialogue on the draft National Culture Policy 2024 concluded

September 18, 2024

Policy Research Institute, Narayanhiti

The Ministry of Culture, Tourism and Civil Aviation has drafted the National Culture Policy 2024 to replace the current National Culture Policy 2010. To gather feedback and suggestions on the draft, the Policy Research Institute organized a dialogue event with the participation of cultural stakeholders. This event aimed to ensure that the new policy reflects the diverse perspectives and needs of the culture sector. Thirty-nine people, including academics, culture experts, culture activists, and officials from various bodies and organizations, attended the event.

At the beginning of the program, the Executive Chairman of the Policy Research Institute welcomed the participants. Dr. Manita Kusi, an Associate Research Fellow of the Institute, presented briefly about the draft of the National Culture Policy 2081. The participants then shared their views and also pledged to give written suggestions.

Participants expressed their views on the draft National Culture Policy 2081, suggesting additions and clarifications. Key topics for addition included heritage grabbing, alternative dispute resolution structures, culture-friendly procurement rules, living museums, compulsory archiving, politics-free appointments, and age-group-conscious cultural practice. Similarly, topics for clarification included the differences between international and national standards, restoration of recovered heritage, building codes including traditional architecture, participation of the private sector, cultural reformation, culture-friendly administration, digital museums, pilgrimage tourism, endowment, listing of intangible cultural heritage, cultural terminology, cultural purity and dynamism, cultural transformation, integrity of the traditional Nepali alphabets, and addressing conflicts between science or public health and culture.

Dr. Jham Kumar Bishwakarma, an Associate Research Fellow of the Policy Research Institute, conducted the dialogue program.

Participants

Invited Guests

Dr. Pashupati Nyaupane (Assistant Professor, Central Department of Nepalese History, Culture and Archaeology, Tribhuvan University)
Bhisma Banskota (Archaeology Officer, Ministry of Culture, Tourism, and Civil Aviation)
Bhavadatta Sapkota (Assistant Professor, Department of Rural Development, Patan Multiple Campus, Tribhuvan University)
Seteman Tamang (Executive Member, National Foundation For Development of Indigenous Nationalities)
Chandra Kumar Rai Hatuwali [President, Cultural Corporation (National Theater)]
Nishnu Thing (Researcher)
Yadav Lal Kayastha (Cultural Activist)
Roman Maharjan (Cultural Activist)
Tek B. Mahat (Chief Executive Officer, Hotel Association Nepal)
Suresh Kumar Yadav (Chief Librarian, Kaiser Library)
Dr. Nutan Dhar Sharma (Akshyeshwar College)
Dr. Suresh Suras Shrestha (Joint Secretary, Ministry of Culture, Tourism, and Civil Aviation)
Shiv Raj Regmi (Under-Secretary, Ministry of Culture, Tourism, and Civil Aviation)
Subhadra Sharma Gautam (Section Officer, Ministry of Culture, Tourism, and Civil Aviation)
Prof. Dr. Hridaya Ratna Bajracharya (Technical Advisor, University Grants Commission)
Matrika Pokharel (Hon. Member, Language Commission)
Bina Joshi (Traditional Arts Specialist)
Pradip Shrestha (Urban Researcher)
Pradip Acharya (Assistant Professor, Tribhuvan University)
Padam Raj Joshi (Section Officer, Nepal National Commission for UNESCO)
Anup Singh Suwal (Cultural Activist)
Prof. Dr. Omkareshwar Shrestha (Professor, Central Department of Nepal Bhasa, Tribhuvan University)
Prof. Dr. Bina Paudyal (Professor, Central Department of Nepalese History, Culture and Archaeology, Tribhuvan University)
Niran Jwalananda Rajopadhyay (Head Priest, Shri Patan Taleju Proposed Tantra Temple)
Saroj Shrestha (Cultural Activist)
Dr. Basudev Krishna Shastri (General Secretary, Nepal Teaching Council)
Ram B. Kunwar (Spokesperson, Department of Archaeology)
Rajju Hada (Records Officer, National Archives)
Dr. Chintamani Nath Yogi (Head, Shanti Sewa Ashram /Peace Service Center)
Pushpa Raj Purush (Member, Shanti Sewa Ashram/Peace Service Center)
Prof. Dr. Priyamvada Kafle (Professor, Nepal Sanskrit University)
Nabha Basnyat Thapa (Head of Culture Unit, UNESCO)
Rajendra Dahal (Officer, Guthi Sansthan)
Sureshman Lakhe (Acting Executive Director, Patan Museum)
Surya Prasad Dhungel (Executive Director, Nepal Panchanga Nirnayak Vikas Samiti)
Shri Krishna Adhikari (President, Nepal Panchanga Nirnayak Vikas Samiti)
Abhas Dharananda Rajopadhyaya (Priest, Changunarayan)
Dharmendra Dani (Journalist, Hamro Agency News)
Min Bahadur Khadka (Journalist, Hamro Agency News)

Policy Research Institute

Prof. Dr. Lekhnath Sharma (Executive Chairman)
Laxman Prasad Bhattarai (Office Manager)
Dr. Hari Sharma Neupane (Head, Research Department)
Dr. Deepak Kumar Khadka (Head, Information and Knowledge Management Department)
Dr. Giriraj Sharma (Research Fellow)
Dr. Jham Kumar Bishwakarma (Associate Research Fellow)
Dr. Manita Kusi (Associate Research Fellow)
Ashok Pandey (Associate Research Fellow)
Bimal Chandra Sharma (Library Management Coordinator)
Rija Manandhar (Analyst)
Jyoti Luintel (Research Intern)
Soniya Bashyal (Research Intern)
Kanchan Gautam (Research Intern)
Jenish Maharjan (Research Intern)

Please click here for the photographs of this event

Link: https://pri.gov.np/events/a-public-policy-dialogue-on-the-draft-national-culture-policy-2024-concluded/

Thursday, March 14, 2024

ईतिल्हन सम्यक महादान पर्वमा देवब्राह्मण

SamacharDesk – समाचारडेस्क | २०८० चैत्र १, बिहिबार

पाटनमा हुने यल इतिल्हन सम्यक् महादान पर्वलाई स्थानीय बौद्ध धर्मावलम्बीहरु ठुलै पर्वको रुपमा लिने गरेका छन् । यस पर्व अन्तर्गत पाटनका बौद्ध धर्मावलम्बीहरुले मान्दै आएका आआफ्ना दिपंकर बुद्धका १२५ वटा प्रतिमा पाटनको नागबहालमा राख्ने र दर्शन, पूजा गर्ने गरिन्छ ।

यसबेला बौद्ध धर्मावलम्बी अथवा बौद्ध धर्ममा आस्था राख्ने, स्थानीय धर्म, संस्कृति, परम्परामा रुचि राख्ने हजारौं दर्शनार्थी पाटन पुग्ने गर्छन् ।

हुन त यस परम्परालाई बौद्ध परम्पराको रुपमा चिन्ने र लिने गरिन्छ । तर, यसमा वेदका अध्येता ब्राह्मणहरुको पनि भूमिका छ भन्ने कुरा थोरैलाई मात्र थाहा होला ।

हो, पाटनको यल इतिल्हन सम्यक् महादान पर्वमा पाटनका देव ब्राह्मण (राजोपाध्याय ब्राह्मण) को पनि भुमिका रहेको पाइन्छ । हरेक पाँच बर्षमा हुने सम्यक् महादान पर्वमा स्वनिह्मका देव ब्राह्मणहरुले वेद पाठ गरी १२५ वटा दिपंकर बुद्धको प्रतिमालाई नागबहालमा भित्र्याउने चलन रहेको छ ।

यसै क्रममा हिजो स्वनिह्मका श्रीषभ जुजु राजोपाध्यायले स्वस्तिवाचन गरी बुद्ध प्रतिमाहरुलाई नागबहाल भित्र्याएका थिए ।

बज्रयान बौद्ध परम्पराको पर्वमा शैव–शाक्त सम्प्रदायका राजोपाध्याय व्राह्मणहरुको यो वैदिक परम्परा पनि अनिवार्य र आजसम्मको अटुट परम्परा हो । यसलाई काठमाडौँ उपत्यकाको धार्मिक सहिष्णुताको एउटा ज्वलन्त र राम्रो उदाहरणको रुपमा लिन सकिन्छ ।

हुन त, शैव, वैष्णव वा शाक्त धर्मका अनुयायीहरु स्वयम्भु वा बौद्ध विहार, महाविहार गई बुद्धको प्रतिमा अगाडी शिर झुकाउनु वा बौद्ध धर्मावलम्बीहरु पशुपति गई पशुपतिनाथको दर्शन गर्नु काठमाडौं उपत्यकाका नेवारको लागि कुनै नौलो कुरा होइन ।

बौद्ध व शैव धर्मसँग सम्वन्धित पर्वमा दुवै सम्प्रदायको सहभागीता यहाँ रही आएको पाइन्छ । ललितपुरमा ७७३ बर्षअघि ठकुरीवंशका राजा भाष्करदेवको पालादेखि सम्यक महादान पर्व निरन्तर संचालन भइरहेको मानिन्छ ।

विं.स १८६१ सम्म बर्षेनि आयोजना भइरहेको सम्यक महादान पर्व त्यसपछि पाँच पाँच वर्षमा हिरण्यवर्ण महाविहारको तत्वावधानमा आयोजना हुँदै आएको छ ।

यस पर्वमा चापागाँउ, बुंगमती, कीर्तिपुर, काठमाडौं र भक्तपुरका महाविहारमा रहेका देवीदेवताहरु एकै स्थानमा प्रदर्शनी गर्ने प्रचलन रहेको छ ।

आज बिहान चार बजेदेखि दिउँसो १ बजेसम्म देवीदेवता दर्शन तथा पूजा गराउने कार्यक्रम रहेको छ भने दिउँसो २ बजेदेखि ४ बजेसम्म भूमिशोधन पूजाका साथै दान प्रदान गर्ने कार्यक्रम रहेको हिरण्यवर्ण महाविहार सुधार समितिले जनाएको छ ।

पर्वको क्रममा हिजो विभिन्न स्थानका दिंपकर बुद्ध तथा देवीदेवतालाई मंगलबजार दरबार क्षेत्रमा भेला गराइएको थियो ।

त्यसपछि टंगल बसुन्धरा देवीलाई बाजागाजा सहित जात्रा गरी मंगलबजार ल्याएपछि दिपंकर बुद्धका प्रतिमाहरुलाई भिमसेन मन्दिर, पट्को, धलाचा हुँदै नागबहाल लगिएको थियो ।

source: https://www.samachardesk.com/devbrahaman-in-itilhane-samyak-mahadaan-festival-20240314?fbclid=IwAR1LVaijCHGtC5ozGRQkY5HVSxux93RBPhVomP3kdGz8-sVXdYa6r35vWZI

Thursday, June 29, 2023

Rajopadhyaya in News: जहाँ पञ्चायतकालमा पर्चा लुकाइन्थ्यो

जहाँ पञ्चायतकालमा पर्चा लुकाइन्थ्यो

युमाश शेर्पा
माघ २२, २०७८
१०:३९ बिहान

काल : २०१७

काल : पञ्चायत
स्थान : मोती पुस्कालय, चापागाउँ (ललितपुर)

कांग्रेस कार्यकर्ता हेमदत्त राजोपाध्याय, सुनन्द मेहर कायस्थ, दयाराम श्रेष्ठ, माधवनारायण श्रेष्ठ, रामचन्द्र जोशी, रवि विष्ट स्थानीय मोती पुस्तकालयमा ‘पञ्चायती शासन’विरुद्ध योजना बनाउँथे । प्रशिक्षण दिन्थे । जोखिम मोलेर पर्चा छर्न उनीहरू कुनाकाप्चा पुग्थे । छापिएर ल्याइएका पर्चा लुकाउने ठाउँ थियो, मोती पुस्तकालय । ‘कांग्रेस सत्याग्रह’मा सिंहदरबार जानुअघि पनि यही पुस्कालयमा योजना बुनिएको थियो । सत्याग्रहमा जाने उनीहरूमध्ये अहिले विष्टमात्रै जीवित छन् ।

त्यो समय शासकविरुद्ध ढुक्कैले बोल्ने हिम्मत कमैको थियो । जो खुलुर विरोध गर्थे, जेल पर्थे । छलफल, बैठक गुपचुप हुन्थे । राजनीतिक पार्टीमाथि बन्देज थियो । स्थानीय जागरणकै लागि संस्थापक अध्यक्ष लक्ष्मीदत्त राजोपाध्याहरूले पुस्तकालय खोलेका थिए । कठिन र कठोर घडीमा पुस्तकालय नै स्थापना गर्नु शासकका नजरमा अर्को संकट थियो । तर, २०१२ सालमा पुस्तकालय स्थापना भएरै छाड्यो । घरघरबाट पुस्तक संकलन गरियो । कोर्षकादेखि हिन्दी उपन्यास, अंग्रेजी र नेपाल भाषाका पुस्तकसमेत संकलन भए । विधितव् दर्ता भने २०२४ सालमा मात्रै भयो ।

अहिले यही पुस्तकालय जीर्ण छ । बन्द भएकै वर्षौं भइसक्यो । कुनै बेला जागरणको केन्द्र रहेको कान्ति लोकपथछेउको पुस्तकालय अस्तित्व खोजिरहेको छ ।

‘संरक्षण किन हुन सकेन त ?’ पुस्तकालय अध्यक्ष उमेश कायस्थसँग सोधियो । ‘बजेटै छैन,’ कायस्थ सुनाउँछन्, ‘नगरपालिकाले पनि चासो दिएन । बजेटका लागि गयो, बाटो कारण देखाएर पन्छिन्छ । अनि हामीले मात्रै के गर्ने ?’

थकथक त कायस्थलाई पनि लागिरहन्छ । जन्मेदेखि देखिइरहेको पुस्तकालयको बेहाल देखेर उनलाई दिनदिनै घोचिरहन्छ । तर, केही पनि गर्न सकिरहेका छैनन् ।

‘बाटो फराकिलो हुन्छ भनेर कुनै पनि सम्पदा संरक्षण हुन सकिरहेका छैनन्,’ प्रजातन्त्र प्राप्ति र स्थानीय जागरणका लागि खुलेको बन्द पुस्तकालयतिर हेर्दैै अध्यक्ष कायस्थले थपे, ‘यसभित्र ऐतिहासिक पुस्तक छन्, कति त किराले खाइसके, कति हराए । अझै पनि छन् । यसको ढोका नखोलेकै वर्षौं भइसक्यो ।’

ललितपुर सातदोबाटोबाट दक्षिण लागेपछि सोह्रखुट्टे पाटी दुई वटामात्रै छन्, एउटा ठेचो र अर्को चापागाउँमा । मोती पुस्तकालय पहिले पाटी थियो । दक्षिण ललितपुरबाट ‘सहर’ (त्योबेला काठमाडौंलाई सहर भन्थ्यो) जानेहरू यही पाटीमा बास बस्थे । पछि, पाटीलाई पुस्तकालय बनाइयो । कलात्मक ढोका लगाइए । पाटी चिटिक्क पुस्तकालयमा परिणत हुन पुग्यो ।

‘यो ठाउँ त्योबेलाको केन्द्र नै थियो, गाउँका सबै यहीँ भेला हुन्थे,’ कायस्थ सम्झिन्छन्, ‘केटाकेटीदेखि बूढापाकासम्म यही आउँथे । पढ्थे, खेल्थे र गफ गर्थे । पुस्तकालय एकदमै सिस्टममा चलेको थियो ।’

पुस्तकालयमा ट्यूसन पढाउने व्यवस्थासमेत थियो । विभिन्न खेलकुद आयोजना हुन्थे । टेबलटेनिस, फुटबल, चेस, भलिबल पुस्तकालयबाटै आयोजना हुन्थे । जात्राका बेला सांस्कृतिक कार्यक्रम पनि गरिन्थ्यो ।

‘मैले धेरै समय ट्यूसन पढाएँ,’ कायस्थ भन्छन्, ‘पुस्तकालयको आम्दानी ट्यूसन पनि थियो । पछि, त्यो पनि चल्न छोड्यो । आम्दानीका बाटो घट्दै गएपछि निरन्तरता दिन गाह्रो हुँदै गयो । २०६५ सालपछि त पुस्तकालय बन्द नै भयो ।’

पहिले–पहिले डेढ सय मासिक तलबमा दुई कर्मचारी राखिएका थिए । पछि, आम्दानीको स्रोत ठप्पै हुन थालेपछि तलब ख्वाउन्ने नसक्ने अवस्था आइलाग्यो । पुस्तकालय हेरचाहमा बेवास्ता बढ्दै गयो । धेरै सदस्य समय दिन सकेनन् । आम्दानी नहुनु र समयअनुसार पुस्तकालय ‘अपडेट’ नहुँदा झनै समस्या प¥यो ।

‘इन्टरनेट, मोबाइल र कम्प्युटर आउन थालेपछि पुस्तकालयतिर कमैको ध्यान जान थाल्यो,’ निरन्तरता दिन नसकेकोमा थकथकी मानिइरहेका अध्यक्ष कायस्थ भन्छन्, ‘हामी पनि समयअनुसार अघि बढ्न सकेनौं, त्योबेला एउटै कम्प्युटरको ७० हजारदेखि एक लाखसम्म पथ्र्यो । त्यो खरिद गर्ने क्षमता हाम्रो थिएन । यही कारण पनि पछि प-यौं ।’

मोती पुस्तकालय बन्द भएको १३ वर्ष भइसक्यो । गाउँमा अझै पनि कोही नौला मान्छे आउँदा उनीहरूका नजरमा पुस्तकालय पर्ने गर्छन् । अरु ठाउँभन्दा भिन्न र चिटिक्क पुस्तकालय पृथक लाग्छ । ढोकैमा बडेमान दुई प्रस्तर कलाले स्वागत गरेको छ । सोह्रवटा खम्बामा बुट्टा कुँदिएको छ ।

‘अब त भित्र छिर्न पनि डर लाग्दो छ,’ अन्डरग्राउन्ड पुस्तकालय’bout कायस्थले सुनाए, ‘एकपटक मान्छे नै खस्यो । भूइँ एकदमै जीर्ण भइसक्यो ।’ उनका अनुसार पुस्तकालयमुन्तिर उभिने मिल्नेगरी अन्डरग्राउन्ड बनाइएको छ । जहाँ पुराना तरबार राखिएका छन् । जुन, जात्रापर्वका बेला निकालिन्थ्यो । अहिले त्योक्रम पनि बन्द भइसक्यो । पुस्तकालय भित्रका झन्डै १५ सय पुस्तक धमिराले सिध्याइसके । फर्निचरहरू मक्किइसकेका छन् ।

‘सक्यो भने यसलाई पुर्निर्नर्माण नै गर्नुपर्ने अवस्था छ,’ खित्रिक्क हाँस्दै कायस्थले भने, ‘तर, कहिले गर्ने ? कसले गरिदिने ? कि त नगरपालिका नै लागिपर्नुप-यो । स्थानीयलाई चासो नै छैन । ऐतिहासिक पुस्तकालय पुनर्निर्माणका लागि बजेटकै खाँचो छ ।’

Source: https://rajdhanidaily.com/id/56034/

Friday, March 12, 2021

Rajopadhyaya in News: पाटनको भण्डारखालमा सुरु भयो १०० वर्षदेखि रोकिएको परम्परा

पाटनको भण्डारखालमा सुरु भयो १०० वर्षदेखि रोकिएको परम्परा

12th March 2021, 01:17 pm | २८ फागुन २०७७

काठमाडौं : महाशिवरात्रीको दिनदेखि ललितपुरको भण्डारखाल बगैंचास्थित मणिकेश्वर महादेवको रुद्राभिषेक पूजाले फेरी निरन्तरता पाएको छ। करिब ६ सय वर्ष अघि देखि सुरु भएको यो परम्परा सय वर्षभन्दा बढि समयदेखि रोकिएको थियो। बिहीबारबाट भने यो परम्पराले निरन्तरता पाएको हो।

रोकिएको परम्परालाई निरन्तरता दिन पहिला क्षमापूजा गरिएको थियो। पाटन संग्रहालयको पहलमा ललितपुर तलेजुका पुजारीहरुले मणिकेश्वर महादेवको रुद्राभिषेक पूजाको साथमा चण्डि पाठ गरेका थिए। तलेजुका पूजारीहरु वासुदेव ज्वालानन्द राजोपाध्यायले एकादश आवृत्ती रुद्राभिषेक पूजा गरेका थिए भने रक्षण राजोपाध्यायले सप्तसती चण्डि पाठ गरेका थिए।

महाशिवरात्रीको अवसर पारेर भण्डारखालमा मणिकेश्वर महोदवको रुद्रि गर्ने परम्परा रहेको थियो। पछिल्लो पटक यो रुद्रि कहिले गरिएको थियो भन्ने यकिनका साथ भन्न नसकिने पाटन संग्रहालयका अधिकृत सुरेश लाखेले बताए।

‘यहाँ भएको अभिलेखको अध्ययनपछि महाशिवरात्रीको दिन यहाँ रुद्री गर्ने परम्परा रहेको जानकारी पाएँ’, लाखे बताउँछन्, ‘सय वर्षभन्दा बढि भएको हुनुपर्छ, यो परम्परा रोकिएको, यसपटकको महाशिवरात्रीबाट यो परम्परालाई पुनः निरन्तर गरिएको हो।’

अभिलेख अनुसार यस मणिकेश्वर महोदवको शिवलिङ्गको स्थापना नेपाल सं ५३५ ९ (वि सं १४७१ पौष शूक्लपूर्णिमा बुधवार) का दिन भएको थियो।

जयज्योति मल्लको पालामा वंथुनिम्ह निवासी यंकुलि वर्मा, उनकी पत्नी मदन लक्ष्मी र छोरा जयसिंहसहित भई शिवरात्री व्रत मनाउन साढे ३ रोपनी जग्गा राखी गुठी चलाई उक्त महादेव स्थापना गरेर रुद्राभिषेक पूजाको शुरुवात गरेको अभिलेखमा उल्लेख गरिएको छ।

महाशिवरात्रीदेखि रुद्राभिषेक पूजा गरेसँगै आजबाट मणिकेश्वर महादेवको नित्य पूजा पनि शुरु गरिएको छ।

Source: https://pahilopost.com/content/20210312131709.html?fbclid=IwAR14fBNYf0PLCAcVvsPsv40Fr7vF_1x1Mh8Iq6hycf7ig6ivzA4hvbUx-ps

Tuesday, February 2, 2021

Rajopadhyaya in News: Bhaktapur’s 9-month-long Navadurga Naach has a glorious past but an uncertain future

Bhaktapur’s 9-month-long Navadurga Naach has a glorious past but an uncertain future

Source: https://english.onlinekhabar.com/bhaktapurs-9-month-long-navadurga-naach-has-a-glorious-past-but-an-uncertain-future.html

Nasana BajracharyaFebruary 2, 2021

0Comments

The Navadurga Naach, a centuries-old dance performed by masked men in the ancient town of Bhaktapur, reaches Changunarayan today. This includes a troop of 25 people, 13 Devganas and their helpers that reach the Changunarayan Temple, barefoot, on the Magha Krishna Panchami (fifth day of the waning moon), every year.

This is a part of the nine-month-long annual festival in the town that begins every Asoj (September/October, in the autumn, during Dashain time) and ends in Asar (June/July), in the summer or monsoon).

It has been continued to date, year after year, with much fanfare and celebrations. However, it is now beginning to be surrounded by a lot of speculations about its future.

Rich tradition of cultural exchange

This dance had supposedly started during the Malla period when the Rajopadhyaya clan started residing in Bhaktapur. The dance also is majorly conducted and performed around different parts of Bhaktapur, starting from Suryamadhi.

The people who are chosen as Devganas are also locals of Bhaktapur, locally called Gathu or Gaathaa (aka Malaakar or Banmaala:). The dance is also locally referred to as Gathu Pyakhan.

The 13 Devganas are Mahakali, Kumari, Barahi, Brahmayani, Maheswori, Vaishnavi, Indrani, Shiva, Ganesh, Bhairav, Shwet Bhairav, Sima, and Duma, each represented by a masked man.

President Bidya Devi Bhandari observes the Navadurga dya: bwoyegu (exhibition of gods and goddesses) event at Bhaktapur on Saturday, April 20, 2019.

It is locally believed that the dance is performed for the peace and security of the people and the state, and to free them from any disease. The Devganas reach from places to places, performing their dances, especially for those who cannot travel on their own.

After Changu today, they also go to Banepa and Naala, east of Bhaktapur, for the same.

When Devganas perform their dances it also becomes a means of entertainment, as they are enjoyed by people of all ages. It carries centuries of storytelling and heritage, unique to the valley.

Despite the lack of manuscripts, particularly in Changu, main priest of the temple, Chakra Dharananda Rajopadhyaya, comments that bringing the dance from Bhaktapur to Changunarayan can be taken as a form of a bilateral relationship. “In the past, Bhaktapur and Changunarayan used to be separate kingdoms. So, it makes sense that the people from there came all the way to Changu to maintain the cordial relationship.”

It means the dance has become a connector among different parts of the ancient town for the ageas.

The priest also says, “During this event, Bhairav and Changunarayan and Bhairav and Chinnamasta exchange pujas (prepared by Karmacharya guthiyars) with each other. This shows a form of greetings that one does with the hosts. And, this gives an insight to the relationship they share.”

Some interesting rituals

During the festival, the Devganas reach the Changunarayan temple from Sankhu and enter the temple from the eastern gate. They first take rest at a phalchaa (patio) and offer their respect to Ganesh temple, on the roadside. Thereafter, they ascend towards the main temple, dancing along the way. Upon reaching the top, the Devganas perform a small puja according to tantric beliefs, perform their dance and offer their greetings to the deity, Changunarayan.

“Inside the Changunarayan Temple premises, there is a temple of Chhinnamasta Devi where the Bhairav, Mahakali and Barahi exchange greetings and perform their dance,” explains Rajopadhyaya, who has been the main priest in the temple for more than 11 years now, after his father.

They, then, try to enter the inner side of the Changunarayan Temple from the east. Here, if they fail, then they try again from the east. “If the Devganas manage to enter the temple, where even the main priest has restrictions, we cannot take them out, with force. Only after doing a Panchakaali puja can we draw them out,” says the priest.

This interesting phenomenon, says the priest, has almost never happened. “Only once or twice in a lifetime, the Devganas enter the temple. It all depends on the state they are in.”

If the do not enter the temple, they exit the premises through the western gate to Ku:chhen Tole. There, he explains, the guthiyars (members of the guthi) offer them puja.

They re-enter the temple premises from the west. The Devganas go around the main temple while the Bhairav goes to the northern side to perform his special dance and puja. Then, they all move towards the Chinnamasta temple and perform a section of this dance, also known as Kumari Tulya Naach that weak-hearted are recommended to avoid watching. Then there, they rest up for the day.

Next day, at the east gate, the locals and guthiyars do puja and there also the dance is performed. On this day, a specific event is organised. “Throughout the year, the pigs are not allowed to enter or be touched inside the temple. However, on this day, a pig is brought in by the guthiyars as a part of sungur baha: puja, a sacrificial ceremony, where the Devganas chase and catch the pig for the sacrificial ceremony. This pulls in a lot of crowd and fervour among them,” explains the priest.

“The Devganas also drink raw blood of the pigs while the spectators are given dahi chiura, a mixture of beaten rice with curd. Meanwhile, the guthiyars also offer a separate bhwoe (feast) for the Bhairav,” informs Rajopadhyaya.

Here, another attraction of the ceremony, Nyaa: lakegu (to catch the fish) is conducted. “The guthiyars bring fish that is tied inside a bamboo-strip box. They throw the box while the people try to catch the fish. They do the same for three times,” explains Rajopadhyaya.

In the past, the Devganas used to stay at Changu for two nights and three days. But, nowadays, they only stay one night and two days. The nitty-gritty of the traditions and rituals, however, have not changed.

Concerns about future

However, many people who have been familiar with the tradition express concerns over the future of the tradition.

One such concern is of Jagat Lal Shrestha, a 71-year-old local of Changu.

“A lot of people have moved out. The core population is of Newa: community, but it has been shrinking. Navadurga Naach is a tradition that has been continuing since its start. But now, people are taking upon fewer responsibilities of the tradition.”

Shrestha complains the Guthi Sansthan has also stopped supporting this tradition. Whatever is left is being carried on by the little help of local government officials and community people, which is not enough.

Shrestha fears there could be some day when the dancers fail to reach Changu.

He adds, “A similar Navadurga Naach (with men from Dangol or Jyaapu clan behind the masks) used to be brought to Changu from Kathmandu every 12 years. However, now, it has been discontinued for many years. And many do not even know about it.”

Nasana BajracharyaTuesday February 2, 2021, 10:12 am